Yevropaning ikki yirik iqtisodiyoti rahbarlari Yevropa Komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen va AQSh prezidenti Donald Tramp o’rtasida tuzilgan savdo kelishuviga keskin norozilik bildirishdi.
Germaniya kansleri Fridrix Mertsning ta’kidlashicha, ushbu kelishuv uning mamlakatining moliyaviy ahvoliga «jiddiy zarar yetkazadi», Fransiya Bosh vaziri Fransua Bayru esa buni «bo’ysunish» shakli deb baholadi.
Yevropa Ittifoqi bo’ylab aksariyat reaksiyalar salbiy bo’ldi, garchi bir nechta poytaxtlar nomutanosib kelishuvni qabul qilish to’liq savdo urushidan afzalroq ekanligini tan olishdi.
Kelishuv AQShga Yevropa Ittifoqi eksportining aksariyatiga 15% tarifni o’z ichiga oladi – bu Tramp tomonidan dastlab tahdid qilingan stavkaning yarmi – evaziga Yevropaning Amerika energiyasini ko’proq sotib olishi va ayrim importlarga soliqlar kamaytiriladi.
Shotlandiyadagi Trampning Turnberry golf kurortida bo’lib o’tgan shaxsiy muzokaralardan so’ng, fon der Lyayen kelishuvni «ulkan kelishuv» deb olqishladi, Tramp esa bu AQSh va Yevropa Ittifoqi o’rtasida «yaqinroq aloqalarni» rivojlantirishini aytdi.
Kelishuv barcha 27 ta Yevropa Ittifoqi a’zo davlatlarining roziligini talab qiladi, ularning har biri o’ziga xos manfaatlar va AQShga eksportga turli darajadagi qaramlikka ega.
Hech bir a’zo davlat uni amalga oshirishga to’sqinlik qilish niyatini bildirmagan bo’lsa-da, Yevropa rahbarlari tomonidan unchalik qiziqish bildirilmadi.
Mertsning ogohlantirishicha, AQSh va Yevropa iqtisodiyotiga salbiy ta’sir ko’rsatadi, ammo Bryussel muzokara guruhi «asosiy savdo sheriklari bilan munosabatlarni qayta shakllantirishga qaror qilgan AQSh prezidentiga qarshi ko’proq narsaga erishishni kutmagan bo’lishi mumkinligini» ta’kidladi.
Bayru Xda yanada tanqidiy baho berdi: «Ozod millatlar ittifoqi, umumiy qadriyatlarni qo’llab-quvvatlash va umumiy manfaatlarni himoya qilish uchun birlashgan holda, bo’ysunishga rozi bo’lgan kun – g’amgin kun.»
Vengriya Bosh vaziri Viktor Orban, Trampning yaqin ittifoqchisi, AQSh prezidenti «fon der Lyayenni nonushta qildi» deb ta’kidladi.
Ispaniya Bosh vaziri Pedro Sanches kelishuvni «ishtiyoqsiz» qo’llab-quvvatlashini bildirdi.
Shunga qaramay, Yevropada kelishuvga erishilganidan xursandchilik hissi bor edi.
Finlyandiya Bosh vazirining ta’kidlashicha, bu «kerakli bashorat qilish imkoniyatini» ta’minlaydi, Irlandiya Savdo vaziri Simon Harris esa bu «ish o’rinlari, o’sish va investitsiyalar uchun zarur» bo’lgan aniqlikni olib kelganini aytdi.
Dushanba kuni bo’lib o’tgan matbuot anjumanida shartlarni himoya qilib, Yevropa Ittifoqi savdo komissari Maros Sefkovich bu «juda qiyin sharoitlarda erisha oladigan eng yaxshi kelishuv» ekanligini aytdi.
U, shuningdek, Ukraina mojarosi nuqtai nazaridan AQSh bilan ijobiy savdo aloqalarini saqlab qolishning xavfsizlik oqibatlarini ta’kidladi.
Uning so’zlariga ko’ra, Yevropa va AQShning «bugungi geopolitik masalalarda hamfikr bo’lishi» «qo’shimcha narxga» ega edi.
Yevropa Ittifoqi-AQShning yakuniy muzokaralariga tayyorgarlik ko’rish jarayonida ba’zi Yevropa rahbarlari AQSh firmalarining Yevropa bozorlariga kirishini cheklab qo’yadigan anti-majburiy choralar orqali Trampga bosimni kuchaytirish istagini bildirishdi.
Biroq, 30% tariflar xavfi ostida, Yevropa Ittifoqi o’z a’zolari nomidan kelishuvga erishdi – bu hali ham iqtisodiy zarar keltiradi, ammo Tramp import soliqlariga tahdid solganda dastlab qo’rqqanidan kamroq.
Fon der Lyayen yakshanba kuni kelishuvni muvaffaqiyat sifatida taqdim etishga harakat qildi, ammo dushanba kuni hatto uning Yevropa Xalq partiyasi rahbari Manfred Veber ham buni «zararni nazorat qilish» deb ta’rifladi.
Kelishuvning keng doirasi kelishilgan bo’lsa-da, aniq tafsilotlar texnik muhokamalardan so’ng yakunlanadi.
Atlantikaning ikki tomonidagi biznesning dastlabki reaksiyalari ham shunga o’xshash bo’ldi. Vashingtonda joylashgan Milliy tashqi savdo kengashining ta’kidlashicha, savdo urushining oldini oladigan har qanday kelishuv «xush kelibsiz taraqqiyot» edi.
Biroq, u 15% tarifdan olingan har qanday «qisqa muddatli foyda» oxir-oqibatda AQShni «asosiy ittifoqchidan ajratib qo’yishi va uzoq muddatli ishonchni yo’qotishi» mumkinligidan ogohlantirdi.
Uning so’zlariga ko’ra, avvalgi tarifsiz tizim aerokosmik va farmatsevtika kabi sohalarga «ikki tomonda ham» rivojlanish imkonini bergan.
Dastlabki kelishuv doirasi «bir qator tashvishli Yevropa Ittifoqi siyosatlarini o’z o’rnida qoldiradi», dedi u, jumladan, «kamsituvchi raqamli kun tartibi» va «farmatsevtika to’lovlarini adolatsiz siyosati» deb atadi.
Kolorado universiteti Boulder futbol murabbiyi sog’lig’i sababli iste’foga chiqmoqchi ekanligi haqida mish-mishlar tarqalgan edi.
Trampning advokatlarining ta’kidlashicha, Merdok 94 yoshda va «yaqinda sog’lig’i bilan bog’liq jiddiy muammolar» tufayli shaxsan guvohlik bera olmasligi mumkin.
Iqtisodchilarning ta’kidlashicha, prezidentning import soliqlari AQShda bir qator mahsulotlar narxining oshishiga olib kelishi mumkin.
Tergovchilar hali shanba kuni tushdan keyin Traverse Siti shahrida sodir etilgan hujumning sababini oshkor qilishgani yo’q.
Qiymati 400 million dollarga baholangan samolyot Qatar tomonidan «shartsiz sovg’a» sifatida taqdim etilmoqda, har qanday qayta jihozlash xarajatlari AQSh hukumati zimmasida bo’ladi.