«Osmonlardan 30 yoki 40 ta chaqmoq tushgandek bo’ldi», – deb eslaydi 18 yoshli talaba Ahnaf Bin Hasan, voqeadan keyin ham bir necha kun o’tib, ovozi titraganicha.
«Men hayotimda bunday ovozni eshitmaganman – u osmondan keldi. Bir zumda qiruvchi samolyot boshimdan uchib o’tdi va maktab binosiga urildi.»
Bangladesh Harbiy-havo kuchlarining F-7 samolyoti dushanba kuni Dhakkadagi Milestone School and College boshlang’ich maktabi binosiga qulab tushdi, bu Bangladeshning so’nggi o’n yilliklardagi eng dahshatli aviatsiya halokatlaridan biri bo’ldi.
Xabarlarga ko’ra, kamida 31 kishi halok bo’lgan, ularning aksariyati 12 yoshgacha bo’lgan maktab o’quvchilari bo’lib, olib ketilishini kutishgan, repetitorlik mashg’ulotlariga ketayotgan bo’lishgan yoki tezda tamaddi qilishgan.
Ahnaf maktab formasida bo’lib, gavjum Uttara mahallasidagi Milestone School and Collegening 12 akr maydonga ega kampusining o’yingohidagi soyabon ostida do’sti bilan suhbatlashayotgan edi. Uning aytishicha, samolyot bino tomon sho’ng’igan paytda u taxminan 30 fut uzoqlikda bo’lgan.
Ahnaf instinktiv ravishda yerga yiqilib, boshini himoya qilgan. Ko’zlarini ochgach, u keskin o’zgargan manzaraga guvoh bo’lgan.
«Men faqat tutun, olov va qorong’ulikni ko’rdim. Bolalar baqirardi. Hamma narsa tartibsizlik edi», – dedi u BBCga telefon orqali.
Harbiy-havo kuchlarining ta’kidlashicha, mashg’ulot parvozini amalga oshirayotgan samolyot havoga ko’tarilgandan ko’p o’tmay mexanik nosozlikni boshdan kechirgan. Halokatdan oldin katapultlangan uchuvchi kasalxonada olgan jarohatlaridan vafot etgan.
«Men uchuvchining katapultlanganini ko’rdim», dedi Ahnaf. «Halokatdan keyin uning oq parashutining tushayotganini ko’rdim. U boshqa binoning tunuka tomini teshib o’tdi. U qo’ngandan so’ng omon qolgani, hatto suv so’ragani haqida xabarlar eshitdim. Vertolyot kelib, uni olib ketdi.»
Tutun va olov maktabni qamrab olganida, Ahnafning instinktlari ishga tushdi. Yonayotgan samolyotdan chiqqan olov parchasi uning ryukzagiga tegib, shimini kuydirib, qo’lini o’yib yuborgan. «Juda issiq edi, lekin men sumkani tashlab, yordam berishga shoshildim.»
U o’yingohni ikki qavatli boshlang’ich maktab binosidan ajratib turuvchi beton yo’l tomon yo’l oldi. Samolyot darvozaga urilib, bir necha fut yerga kirib ketgan, so’ngra yuqoriga egilib, birinchi qavatga urilib, portlagan. Bulut va Osmon deb nomlangan ikkita sinf xonasi vayronagarchilikning markaziga aylangan.
Kirish joyi yaqinida Ahnaf talabaning bo’laklangan jasadiga duch kelgan.
«Shunday ko’rinardi-ki, samolyot binoga urilishdan oldin unga urilgan», – deb eslaydi u. «U bizdan yoshroq edi.»
Odatda talabalar faolligi bilan gavjum bo’lgan beshta binodan iborat kampus olov, metall parchalariga va qichqiriqlarga to’la sahnaga aylangan edi.
Tutun orasida Ahnaf yosh o’quvchini tanib qoldi, uning terisi kuygan, do’sti tomonidan olovdan qutqarilgan edi.
«Uning do’sti menga murojaat qildi: ‘Men buni yolg’iz qila olmayman. Yordam bera olasizmi?’ Natijada, men bolani ko’tarib, yelkamga qo’yib, tibbiyot xonasiga olib bordim.»
Yana bir ayol yonayotgan edi. Bolalar binodan qochib chiqdilar, ichki kiyimlarigacha yechinib, kiyimlari yonib ketgan, terisi kuchli issiqdan pufakchalar paydo bo’lgan.
«Ikkinchi qavatda talabalar qolib ketishgan va qichqirishardi», – dedi Ahnaf. «Biz panjarani buzib, yong’inda bo’lgan darvozalardan biriga kirdik. Armiya va yong’in xizmati kelib, ularning ba’zilarini qutqardi.»
Ahnaf boshqalar bilan birga o’z yoshidan ancha katta mas’uliyatni o’z zimmasiga oldi.
«Biz olomonni nazorat qilishda, odamlarni olovdan uzoqroq tutishda yordam berdik. Biz tez yordam mashinalari uchun yo’laklarni tozaladik va yong’in xizmati xodimlariga shlanglarini kampus bo’ylab cho’zishda yordam berdik.»
Bir payt u o’zining ko’ylagini yechib berdi.
«Bir talaba butunlay yalang’och edi. Men formamni yechib unga berdim. Men qutqaruv ishlarini yalang’och holda davom ettirdim.»
Biroq, maktabda halok bo’lgan yosh hayotlarning yukini yengish qiyin bo’lishini taxmin qilmoqda.
Vafot etganlar orasida 11 yoshli Wakia Firdous Nidhi ham bor edi.
U o’sha kuni ertalab maktabga boshqa kunlardagidek piyoda borgan edi. Halokat paytida otasi namoz o’qiyotgan edi – u xabarni eshitib, masjidda yalangoyoq yugurib keldi.
Uning amakisi Sayyid Billal Hossainning aytishicha, oila butun tunni ko’plab kasalxonalarda qidirib o’tkazgan.
«Biz Uttara bo’ylab yordamsiz yurib chiqdik. Kimdir bitta kasalxonada oltita jasad borligini xabar qildi. Seshanba kuni ertalab soat birda otasi uni tishlari va ko’zidagi anomaliya orqali tanidi. Biroq, biz hali uning jasadini olganimiz yo’q.»
Bolani yo’qotish azobi byurokratik to’siqlar bilan yanada murakkablashdi.
Qizini tish xususiyatlari va ko’zidagi linzalar orqali taniganiga qaramay, oilaga bir nechta da’vogarlar bo’lganligi sababli, jasad DNK testi o’tkazilmasdan berilmasligi aytilgan.
Dastlab politsiya hisoboti talab qilingan. Keyin ota harbiy kasalxonada qon namunasi topshirdi. Hozir ular onaning namunasini kutishmoqda. «Biz uning ekanligiga aminmiz», – dedi janob Hossain. «Shunga qaramay, ular hali ham jasadni berishdan bosh tortishmoqda.»
Wakia uch farzandning eng kichigi bo’lib, Diabaridagi bobolar uyida amakisi bilan qo’shni bo’lib yashagan. «U ko’z o’ngimizda o’sdi – tomlarda o’ynab, uyimiz yonidagi kokos daraxti ostida o’tirib, doim chaqalog’i bo’lgan jiyanini ushlab turardi. U shunchaki bola edi va bolalarni juda yaxshi ko’rardi», – deb eslaydi janob Hossain.
«Men uni faqat bir kun oldin ko’rgan edim», dedi u. «Agar maktabdan keyingi repetitorlik bo’lmaganida, u hali ham tirik bo’lardi.»
Halokatdan keyingi tartibsizliklar va qayg’u ichida tor qutulish va g’ayrioddiy jasorat holatlari paydo bo’ldi.
Bir ona BBC Bengaliga o’sha kuni ertalab tushlik tayyorlash o’rniga bolaga ovqat uchun pul berganini aytdi. Tanaffus paytida u ovqat sotib olish uchun tashqariga chiqdi va bilmagan holda o’limdan qutulib qoldi. «U tirik, chunki men unga tushlik bermadim», dedi u.
Boshqa ota-onaning fojiasi tushunarsiz edi, bir necha soat ichida ikkala farzandini ham yo’qotdi. Avval qizi vafot etdi. Uni dafn qilgandan so’ng, u kasalxonaga qaytib keldi, qisqa muddat uxlagandan keyin o’g’li ham vafot etgani haqida xabar berishdi.
Va keyin Mahreen Chowdhury bor edi. 3-5-sinflarda bolalar uchun mas’ul bo’lgan o’qituvchi kamida 20 nafar o’quvchining olovdan qutulishiga yordam berdi.
O’z postini tashlab ketishdan bosh tortib, u qayta-qayta olovga kirdi, toki uning tanasi yuzasining 80% dan ortig’ini qoplaydigan kuyishlar olguncha. Chowdhury qahramon sifatida vafot etdi, o’zlarini qutqarishga juda yosh bo’lganlarning hayotini saqlab qoldi.
Maktab xodimlari uchun bu tajriba dahshatli tushda yashashga o’xshaydi.
«Men endi normal ishlay olmayman. Binoga har qaraganimda, meni qayg’u bosadi. Men o’zimni yo’qotgandek, xasta va tushkunlikda his qilyapman. Men uchta bolani yo’qotdim, ulardan biri hamkasbimning farzandi edi», – dedi 43 yoshli bengal tili o’qituvchisi Shafiqul Islom Tultul.
Natijada, fojianing ko’lami bo’yicha savollar va chalkashliklar paydo bo’ldi.
Hukumat 29 kishi halok bo’lgani va 100 dan ortiq kishi jarohatlanganini, yetti nafar qurbon shaxsi aniqlanmaganligini xabar qildi. Biroq, harbiylarning xizmatlararo aloqalar bo’yicha boshqarmasi (ISPR) 31 kishining o’lganini aytmoqda.
Sog’liqni saqlash vazirligining ma’lumotlariga ko’ra, halokat va undan keyingi qutqaruv ishlarida 69 kishi jarohatlangan, ulardan 41 nafari talabalar.
Ijtimoiy media platformalarida yashirish ehtimoli haqida taxminlar tarqaldi, Bangladesh Qurolli Kuchlari qat’iy ravishda rad etdi. Ayni paytda, maktab direktori Xadija Akhter BBC Bengaliga oilalar besh kishi hali ham bedarak yo’qolganini xabar qilganini ma’lum qildi.
Hodisaga guvoh bo’lganlar va omon qolganlar uchun travma davom etmoqda.
«Men ikki kundan beri uxlaganim yo’q», deydi Ahnaf. «Har safar tashqariga qarasam, menga qiruvchi samolyot kelayotgandek tuyuladi. Qichqiriqlar hali ham qulog’imda jaranglayapti.»
Qiruvchi samolyotlar va tijorat samolyotlari Dhakkaning xalqaro aeroporti yaqinida joylashgan kampusning havo bo’shlig’i ustidan tez-tez o’tib turadi. «Biz parvoz yo’nalishidamiz», dedi Ahnaf.
«Biz tepada samolyotlarni ko’rishga odatlanganmiz, lekin hech qachon birontasi osmondan qulab tushib, bizga urilishini tasavvur qilmaganmiz.»
Ammo o’sha kunning dahshatlari uni tinimsiz ta’qib qilmoqda. Qichqiriqlar, olov va sinfdoshlari va o’qituvchilarning kuygan jasadlari uning xotirasida yorqinligicha qolmoqda.
«Ko’zlarimni yumsam, qorong’ulikni emas, tutunni ko’raman.»
Bu AQSh prezidenti Donald Trampning ikki tomonga o’t ochishni to’xtatishga chaqirig’idan keyin sodir bo’ldi.
G’ulom Muhammad Zaz qo’lda yasalgan santurning kelajagidan xavotirda, chunki o’layotgan san’at turiga hech kim qiziqmayapti.
Tailand taklifga hali izoh bermadi, chunki janglar uchinchi kun davom etmoqda va 32 kishi o’lgani tasdiqlangan.
Bahsli ovoz berishning dastlabki natijalari shuni ko’rsatadiki, muxolifat Tayvan parlamentidagi ko’pchilikni saqlab qoladi.
Ijtimoiy tarmoqlarda so’z jangi avj olmoqda, bu tailandliklar va kambodjaliklar uchun ko’p yillik jang maydoni.