«`html
Kim javobgar? Javob, kimdir taxmin qilishi mumkinki, oson bo’lishi kerak.
«Hukumat ajoyib samaradorlik bilan ishlashi kerak, hech qanday to’siqlarga duch kelmasligi kerak», deydi Whitehall ichidagi manba, Leyboristlar partiyasining ko’plab deputatlari har haftalik parlament sessiyalarida Bosh vazirni doimiy ravishda qo’llab-quvvatlashini hisobga olsak.
Ammo, bu hafta orqa o’rindiqlarning kichik bir kontingentini chiqarib yuborib, Ser Kir Starmer beixtiyor o’zining yetakchiligi haqidagi bahsni qayta boshladi.
Demak, hokimiyat tizginini kim ushlab turganini aniqlash murakkab masala bo’lib chiqmoqda.
Yuqori lavozimli mulozimning so’zlariga ko’ra, hukumatda «ular nazorat qila olmasligini bilib hayron qolgan» orqa o’rindiqlar bor.
Shu bilan birga, moliyaviy bozorlar sezilarli bosim o’tkazmoqda, davlat qarzi yuqori bo’lib qolmoqda va No. 10 manbasi ta’kidlaganidek, global miqyosda «chuqur beqarorlik oqimi» hukm surmoqda.
Ser Kirning Prezident Donald Tramp bilan bo’lajak uchrashuvi bu noaniqlikning namunasidir – ikkinchisi Shotlandiya tuprog’ida Bosh vazir bilan birga nima deyishi yoki qilishi haqida hech qanday kafolat yo’q.
Hukumat rasmiylari potentsial oqibatlar haqida noaniqligicha qolmoqda, garchi Ser Kirning transatlantik hamkasbi bilan ko’ngilochar tadbirlar bilan shug’ullanayotgani ko’rinmasligi qat’iy aytilgan bo’lsa ham.
Hech qanday ma’muriyat mutlaq nazoratni amalga oshirishni real kutmasa-da, hokimiyatni ishonchli tarzda loyihalash va hokimiyatni samarali amalga oshirish qiyin vazifadir.
Ser Kirning na barcha deputatlari, na hukumat a’zolari bu vazifa yetarli darajada bajarilayotganiga ishonmaydi.
Misol uchun, Bosh vazirning shu hafta to’rt nafar deputatni turli leyboristlar tashabbuslari va takliflariga e’tiroz bildirganidan keyin olib tashlash qarorini ko’rib chiqing.
Agar Ser Kir o’zining yetakchiligiga chin dildan ishongan bo’lsa, nega u soni juda kam bo’lgan deputatlar guruhi bilan o’zini tashvishga solardi? Bundan tashqari, nega bu kabi harakatlarni haydalganlardan biri Kris Xinchklif tomonidan taklif qilingan rejalashtirish qonunchiligiga kiritilgan tuzatishlar bo’yicha asoslarning elementlarini qabul qilishdan bir necha kun oldin qilish kerak edi?
Agar bu chalkash tuyulsa, siz yolg’iz emassiz.
Ser Kirning ittifoqchilari, ayniqsa, boshqalarga potentsial yoqimsiz yoki qiyin qarorlarni himoya qilish vazifasi yuklanganligini hisobga olsak, hukumatga faol ravishda putur etkazayotgan deputatlar uchun oqibatlar bo’lishiga doimo ishonganligini ta’kidlashadi.
Shuning uchun, farovonlik bo’yicha bahs-munozaralardan so’ng, qamchilarga hukumat rejalariga shunchaki tashvish bildirishdan ko’ra, faol qarshilik ko’rsatgan shaxslarning ro’yxatini tuzish buyurildi.
Deputatlarning xulq-atvorini baholashdan so’ng, bu to’rt kishi, hech bo’lmaganda vaqtincha, orqa o’rindiqlarda intizomni kuchaytirish uchun olib tashlandi.
Hukumatning yuqori martabali vakilining so’zlariga ko’ra, «Katta ko’pchilik intizomsiz ma’nosizdir, bu esa xaosga olib kelishi mumkin. Mamlakat hukumatdan o’z vazifalariga e’tibor qaratishni talab qiladigan paytda xaos qabul qilinishi mumkin emas.»
Dayan Abbottning lavozimidan chetlatilishi alohida qaror edi – yana bir bor, uning izohlarini yahudiylar qora tanlilar kabi irqchilikni boshdan kechirmaydilar degan fikrni takrorlash deb talqin qilgandan so’ng harakat qilishga majbur bo’lgan Leyboristlar bosh qarorgohining qarori.
Vestminsterdan ketishga tayyorlanayotgan qolgan orqa o’rindiqlarga xabar aniq: «O’zingizni tuting, aks holda oqibatlariga duch kelasiz.»
Ammo bu haftadagi harakatlar kutilgan natijaga erishdimi? Bir yuqori martabali deputat shunday dedi: «Ko’pchilik Kir o’zining orqa o’rindiqlariga bog’langanmi yoki yo’qmi, degan savolni berishda davom etmoqda. Odamlar doimiy ravishda qo’zg’olon ko’tarish bilan tahdid solyapti deb o’ylamayman, lekin o’z saylovchilari bilan faol aloqada bo’lgan deputatlarga ko’proq hurmat kerak.»
Leyboristlarning yana bir yuqori martabali vakili shunday dedi: «No. 10 farovonlik epizodidan juda xavotirda edi – orqa o’rindiqlar nazoratda deb o’ylamayman, lekin ular, albatta, hokimiyatni tatib ko’rdilar.»
Xo’sh, aslida kim javobgar? Men bu savolni hukumat a’zosiga berdim, u kulib, «Menda javob yo’q», deb tan oldi.
Whitehall vakiliga berilgan xuddi shu savolga «Hech qanday yo’l bilan bilib bo’lmaydi», degan javob oldim, bu shuni ko’rsatadiki, hokimiyatga kelganidan bir yil o’tgach ham, hukumat ba’zan tartibsiz bo’lib tuyuladi, hatto bir kunda ham rasmiylarga bir-biriga zid ko’rsatmalar beriladi.
Mamlakatni birinchi marta boshqarish jiddiy qiyinchiliklarni tug’dirishi keng e’tirof etiladi va ajablanarli emas.
Ko’plab vazirlar va xodimlar, albatta, sodiqlik bilan No. 10 dastlabki qiyinchiliklarni bartaraf etgandan so’ng, hozirda qat’iy nazorat ostida ekanligini va ular doimiy tanqiddan charchaganliklarini ta’kidlaydilar.
Hukumat manbalaridan birining ta’kidlashicha, «Bir oz sadoqat zarar qilmaydi». Yana bir ichki manba Whitehall avvalgidan ko’ra ancha samaraliroq ishlayotganiga ishonadi. «Dastlabki olti oyda ular bizdan umidlarini uzdilar va biz ulardan umidimizni uzdik.»
Xarajatlarni ko’rib chiqish jarayoni hukumat bo’ylab sezilarli vaqt va energiyani sarfladi. Endi u yakunlanganligi sababli, nafaqat hukumatning moliyasi aniqlandi, balki uning siyosiy ustuvorliklari ham aniqlandi. Nazariy jihatdan, manbaning ta’kidlashicha, «ular endi qilishni boshlashadi.»
Ammo, bu optimizm hamma tomonidan qo’llab-quvvatlanmaydi.
Tajribali yuqori martabali mulozim menga shunday dedi: «Agar hukumatning rejasi bo’lsa, u javobgardir, lekin agar u yo’q bo’lsa, u o’sha rejalarni tark etadi. Ularning hali ham boshqaruv rejasi yo’q, shuning uchun Bosh vazir javobgar bo’lib tuyuladi, lekin uning yozuvini ishlashga majburlash qiyin.»
Boshqacha qilib aytganda, hukumatning maqsadlari endi aniqroq bo’lsa-da, ayniqsa xarajatlarni keng qamrovli ko’rib chiqishdan so’ng, ularga erishish rejalari kamroq aniqlangan.
Boshqa yuqori martabali vakil shunday dedi: «Ular bir-birlari bilan uchrashuvlarga borish va hech kim o’qimaydigan hujjatlarni ishlab chiqarish va hech narsaga olib kelmaydigan suhbatlar o’tkazish va bir-birlariga qanchalik qiyinligini aytish bilan band va charchagan – ular o’zlarining kuchlariga ega emaslar.»
Hukumat a’zolari orasida ham aniq norozilik bor, ulardan biri ba’zi hamkasblar o’rtasida passiv munosabat haqida ogohlantirmoqda, ular keyingi saylovga faqat «Xo’sh, men o’z vazirlik mashinamda haydashdan va qizil qutimga ega bo’lishdan zavqlandim» degan fikr bilan yondashishi mumkin. Shunday tuyuladiki, «Oh, biz bu erda shunchaki boshqarish uchunmiz, boshqarish va haydash uchun emas, va bu etarli emas.»
Ajablanarlisi yo’qki, bir vazir hukumatning ishini himoya qilib, shunday dedi: «Bu faqat bir yil bo’ldi, odamlar muammolarga e’tibor berishadi, agar siz unga to’liq qarasangiz, biz juda, juda samarali bo’ldik.»
Lora Kuenssbergning har haftada elektron pochta orqali sizga yuboriladigan tajribali tahlili va ichki hikoyalarini olish uchun Lora K bilan efirdan tashqari axborotnomaga obuna bo’ling.
Hukumatlar har doim ko’plab maslahatlarni oladi. No. 10 ning ish joyida o’rganish va o’z faoliyatini yaxshilash rejalari, masalan, hukumat aloqalarini doimiy ko’rib chiqishdan tashqari, boshqa rasmiy tavsiyalar ham oldinda bo’ladi.
Yozning oxirida No. 10 va Leyboristlar bilan yaqin aloqada bo’lgan va sobiq yuqori martabali davlat xizmatchisi Helen MakNamara raisligidagi Kelajakni boshqarish forumi bir qator takliflarni e’lon qiladi.
Ko’rib chiqish ushbu va kelajakdagi bosh vazirlarni hukumatning yanada mustahkam markazi bilan ta’minlash uchun «Dauning-strit» deb nomlangan yangi hukumat bo’limini yaratishni yoqlaydi va bu No. 10 ga qaror qabul qilishni tezlashtirish va o’z rejalarini yanada samaraliroq amalga oshirish imkonini beradi.
Hukumat ichidagi manbalar hukumatni «qayta ulash» to’g’risida qayta-qayta va’da bergan bo’lsalar ham, keng ko’lamli o’zgarishlarni qabul qilishdan tortinishi mumkin.
Hurmatli Hukumat instituti allaqachon shu hafta «vazirlar davlatni qayta ulashga» bo’lgan sadoqatlari haqida jiddiy bo’lsalar, sezilarli islohotlar zarurligi haqida ogohlantirgan va o’z tadqiqotlarida Ser Kirning «missiya asosida boshqariladigan hukumat» haqidagi tasavvuri «notinch» ekanligi va hukumat bo’limlari o’rnatilgan amaliyotlarga qaytganligi haqida xulosa qilgan.
Whitehall ichida ish stollarini va stullarni qayta joylashtirish, yangi bo’limlar yaratish yoki mavjudlarini yo’q qilish orqali jamoatchilikning e’tiborini tortmasa ham, bu o’z hokimiyatini tasdiqlashda vaqti-vaqti bilan kurashgan hukumat tomonidan ko’rib chiqilishi mumkin.
Agar vazirlarning nazorati istalganidan kamroq bo’lsa va orqa o’рindiqlar siyosatni belgilamasa, shubhasiz, yana bir muhim nazorat qiluvchi omil mavjud.
Leyboristlarning yuqori martabali manbasining so’zlariga ko’ra, «Odamlar buni saroy siyosatiga qisqartirishga moyil», siyosatchilar o’rtasidagi hokimiyat uchun kurash yoki partiyadagi qarama-qarshi mafkuralar.
Shunday emas, Vestminster partiyaning ruhi uchun kurash haqida serialda ishtirok etmoqda?
Buning o’rniga, ular ta’kidlaydilar, «Bozorlar, asosan, juda muhim qismdir – hukumat odamlarni bezovta qilishdan yoki hayotni qiyinlashtirishdan zavqlanganligi uchun qiyin qarorlar qabul qilmaydi.»
Darhaqiqat, hukumat ichidagi va undan tashqaridagi ziddiyatlar ko’pincha moliyaviy resurslarning mavjudligi yoki yo’qligi bilan bog’liq.
Spoyler ogohlantirishi: umumiy xarajatlar sezilarli bo’lib qolmoqda, lekin Reychel Rivz byudjetni qat’iy nazorat qiladi.
Tabiatan, Leyboristlar siyosatchilari odatda saxiy davlat xarajatlarini ma’qullaydilar.
Hokimiyatga qaytganidan beri ular, ayniqsa, NHSga ko’proq mablag’ ajratish uchun soliqlarni oshirdilar.
Ammo, davlat qarzi tarixiy jihatdan yuqori bo’lib qolmoqda va foiz to’lovlari bir yil davomida yuz milliarddan oshadi, bu Buyuk Britaniyaning mudofaa xarajatlaridan taxminan ikki baravar ko’pdir.
Hukumat Buyuk Britaniyaga bo’lgan ishonchni saqlab qolish uchun moliyaviy bozorlarga muhtoj, bu biznesni investitsiya qilishga undaydi va, eng muhimi, qarz olish xarajatlarining yanada oshishiga yo’l qo’ymaydi.
«Bozor ularga eng katta ta’sir ko’rsatadi», deydi menga leyboristlarning yuqori martabali vakili. «Bu Leyboristlar hukumati uchun noqulay, lekin ularning hech biri Truss vaziyatida tugashni xohlamaydi», u erda shahar ulkan soliq qisqartirishlari haqidagi va’dalardan so’ng to’lov rejasiz vahima qildi, qarz olish xarajatlari tomdan oshib ketdi va u ikki oydan kamroq vaqt ichida o’z ishidan xayrlashishi kerak edi.
Leyboristlar partiyasining yuqori pog’onalarida ko’pincha oddiy xodimlar o’zlarining anglashicha, anglatilmagan haqiqatni to’liq anglamasliklaridan norozilik bor.
Hukumatning yuqori martabali manbasi shunday xulosa qildi: «Biz qanchalik ko’p qarz olsak, bozorlar shunchalik ko’p javobgar bo’ladi, shuning uchun parlament suverenitetini ko’proq xohlaydigan odamlar ko’proq qarz olishni talab qiladigan narsalarni yoqlamasliklari kerak – bozorlar javobgar emas, lekin sizga pul beradigan odamlar uni qaytarilishini kutishadi.»
Hech qanday hukumat, hech qanday vaqtda, xohlaganini aniq qila olmagan.
Hukumatlar qarz olgan ekan, ularga qarz beradigan tashkilotlar ta’sirini saqlab qoladi.
Ammo Kir Starmer va Reychel Rivz uchun bozorlarni o’z tomonida ushlab turish uchun naqd pul bilan ehtiyot bo’lish kerakligi jiddiy bosimdir.
Yuqori martabali mulozimning so’zlariga ko’ra, «bu majburiy cheklovdir».
Va to iqtisodiyot ishonarli tarzda yaxshilanmaguncha yoki kansler yoki bosh vazirda shaxsiyat transplantatsiyasi bo’lmaguncha, bozorlar ularning qilayotgan ishlariga katta kuch sarflaydi.
Bozorlar, vazirlar va deputatlar, barchasi itarishayotgan ekan, aslida kim javobgar?
Hukumatning yuqori martabali vakili oxirgi javobga ega – «albatta saylovchilar».
№10 ni oxir-oqibat undan voz kechishga olib kelgan qishki yoqilg’i ta’minoti qaroriga jamoatchilikning munosabati bo’ldi.
Va muxolifat partiyalari ba’zi masalalarga jamoatchilik munosabatiga e’tibor qaratganda, ular o’z navbatida vazirlarni harakat qilishga majbur qilishi mumkin.
Jamoatchilikning hozirgi Reform UKga bo’lgan qiziqishi Leyboristlarni ham, Konservatorlarni ham egallab oladi va dahshatga soladi.
Muxolifatchi siyosatchilar qaror qabul qilish huquqiga ega bo’lmasligi mumkin, ammo ular saylovoldi tashviqotini olib boradigan masalalar o’z safardoshlari va tarafdorlari bilan birga yuqorida nima sodir bo’lishini shakllantirishi mumkin.
Ushbu siyosiy mavsum yakuniga etar ekan, Nigel Farage ertaga studiyada bizga jonli qo’shiladi.
Ammo oxir-oqibat, albatta, doimo sizning so’zingiz bo’ladi, siz Leyboristlar rivojlanadimi, bir necha yil ichida ularga yana imkoniyat berasizmi yoki yo’qmi, buni aniqlay olasiz.
Ammo sizni bunga ishontirish uchun hukumat dastlabki o’n ikki oyiga qaraganda ishonchliroq ko’rinishni xohlaydi.
BBC InDepth – bu veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlillar, farazlarga qarshi turadigan yangi nuqtai nazarlar va kunning eng katta masalalari bo’yicha chuqur hisobotlar uchun uy. Va biz BBC Sounds va iPlayerdan ham fikrni uyg’otuvchi kontentni namoyish etamiz. Siz InDepth bo’limi bo’yicha o’z fikr-mulohazalaringizni quyidagi tugmani bosish orqali yuborishingiz mumkin.
York Markaziy deputati Reychel Maskell farovonlik islohoti to’g’risidagi qonun loyihasiga qarshi chiqqani uchun lavozimidan chetlatildi.
Leyboristlarning Senedd sayloviga nomzodlari tanlov jarayonidagi kechikishlardan norozilik bildirishmoqda.
Ser Ueyn Devid sog’lig’i sababli iste’foga chiqdi va uning ketishi uchun «hech qanday siyosiy sabab yo’q» dedi.
Uorvikshir okrugi kengashidagi muxolifat partiyalari pulni boshqa joylarda yaxshiroq sarflash mumkin deyishmoqda.
Dayan Abbott avvalgi lavozimidan chetlatilishidan «umuman afsusda emasligini» aytganidan so’ng, Leyboristlar partiyasidan deputat sifatida lavozimidan chetlatildi.
«`