«`html
Potentsial ravishda 1,5 million yillik muz yadrosi Buyuk Britaniyaga yetib keldi, u yerda olimlar uni eritishga va Yerning o’tmishdagi iqlimi haqida muhim ma’lumotlarni olishga tayyorlanmoqdalar.
Sayyoramizning eng qadimgi muz namunasi bo’lgan ushbu shisha silindr Antarktida muz qoplamining chuqur qismidan ehtiyotkorlik bilan olingan.
Uning ichida tadqiqotchilar iqlim o’zgarishini tushunishimizni «tubdan o’zgartirishi» mumkin deb hisoblaydigan ming yillik ilgari noma’lum ma’lumotlar mavjud.
BBC News Kembrijdagi Britaniya Antarktika tadqiqot markazidagi -23C darajali muzlatgich xonasiga kirish imkoniyatiga ega bo’ldi va bebaho muz namunalarini ko’zdan kechirdi.
«Bu sayyoramiz tarixining butunlay o’rganilmagan davrini ifodalaydi», dedi Britaniya Antarktika tadqiqot markazining muz yadrosi bo’yicha tadqiqotlar rahbari doktor Liz Tomas.
Favqulodda vaziyat yuzaga kelgan taqdirda er osti tunneliga olib boradigan favqulodda qochish lyuki ham mavjud bo’lgan muzlatgich xonasining eshigi tepasida qizil ogohlantirish chiroqlari yonib turardi.
Qattiq protokollar tashriflarni bir vaqtning o’zida 15 daqiqa bilan chekladi, xodimlardan izolyatsiyalangan kombinezon, etik, shlyapa va qo’lqop kiyish talab qilindi.
Haddan tashqari sovuq kameraning elektron tortmasining muzlashiga va sochlarning mo’rt va muzli bo’lishiga olib keldi.
Doktor Tomas muz solingan qutilarning yonidagi ish stolida potentsial ravishda 1,5 million yilga borib taqaladigan eng qadimgi yadrolarni namoyish etdi. Yadrolar juda tiniq bo’lib, ular orqali ko’rish imkonini berardi.
Etti hafta davomida jamoa muzni sinchkovlik bilan eritib, qadimiy chang, vulqon kullari va suv muzlaganidan beri tutilgan mikroskopik dengiz suvo’tlarini (diatomlar) chiqaradi.
Ushbu materiallarni tahlil qilish million yildan ko’proq vaqtdagi shamol yo’nalishlari, harorat va dengiz sathlari haqida tushuncha beradi.
Eritilgan suv yaqin laboratoriyadagi maxsus uskunaga yo’naltiriladi, bu butun dunyo bo’ylab ushbu turdagi tahlillarni o’tkazishga qodir bo’lgan sanoqli muassasalardan biridir.
Antarktidada muz yadrosini qazib olish millionlab dollarga tushadigan keng ko’lamli xalqaro ish edi. Muz 1 metrlik qismlarga bo’lindi va kemada va sovutgichli yuk mashinasida Kembrijga olib ketildi.
Muhandis Jeyms Vil Sharqiy Antarktidagi Konkordiya tadqiqot stantsiyasi yaqinida muzni qazib olishda yordam berdi.
«Ushbu qismlarni qo’lqopli qo’llarimda ushlab turish, ularni tushirib yubormaslik uchun juda ehtiyot bo’lish ajoyib tuyg’u edi», dedi u.
Germaniya va Shveytsariyadagi tadqiqot muassasalari ham 2,8 km uzunlikdagi yadroning qismlarini oldilar.
Doktor Tomasning ta’kidlashicha, jamoalar 800 000 yildan ko’proq vaqt davomida karbonat angidrid darajasi tabiiy ravishda hozirgi darajadan yuqori yoki undan ham yuqori bo’lgan davrning dalillarini topishlari mumkin.
Bu kelajakda issiqxona gazlarining yuqori konsentratsiyasiga sayyoraning reaktsiyasini tushunish uchun qimmatli ma’lumot berishi mumkin.
«Iqlim tizimimiz ko’plab o’zgarishlarga duch keldi, turli jarayonlar va potentsial burilish nuqtalarini tushunish uchun vaqtga nazar solish kerak», dedi u.
O’tmish va hozirgi o’rtasidagi asosiy farq – bu so’nggi 150 yil ichida inson faoliyati natijasida issiqxona gazlarining tez o’sishidir.
Bu sayyorani o’rganilmagan hududga olib bormoqda, ammo olimlar muzda saqlangan ekologik tarix muhim yo’l-yo’riq beradi degan umiddalar.
Jamoa 800 000 va ehtimol 1,5 million yil oldingi davrdagi shamol yo’nalishlari, harorat va yog’ingarchilikni qayta tiklash uchun erigan suvdagi kimyoviy izotoplarni tahlil qiladi.
Induktiv ravishda bog’langan plazma massa spektrometridan (ICPMS) 20 dan ortiq element va iz metallarni o’lchash uchun foydalaniladi.
Bunga nodir tuproq elementlari, dengiz tuzlari, dengiz elementlari va o’tmishdagi vulqon otilishlarining ko’rsatkichlari kiradi.
Ushbu tadqiqot olimlarga O’rta Pleystotsen o’tish davrini, 800 000 dan 1,2 million yil oldin sodir bo’lgan sirli o’zgarishni o’rganishga yordam beradi, o’shanda sayyoramizning muzlik davrlari keskin o’zgargan.
Ushbu o’tish davrigacha issiq va sovuq davrlar taxminan har 41 000 yilda almashinib turardi. Shundan so’ng, davr har 100 000 yilda o’zgarib turdi.
Doktor Tomas ushbu o’tish davrining sababini iqlimshunoslikdagi «eng hayajonli hal etilmagan savollardan biri» deb ta’rifladi.
Muz yadrolarida dengiz sathining sezilarli darajada yuqori bo’lgan va Antarktida muz qoplamining kichikroq bo’lgan davrlari haqida dalillar bo’lishi mumkin.
Muz ichidagi chang zarralarini tahlil qilish muz qoplamlarining qanday qisqarganini va dengiz sathining ko’tarilishiga qanday hissa qo’shganini tushunishga yordam beradi, bu hozirgi asrda dolzarb muammo hisoblanadi.
Kengash iqlim maqsadlarini xarajatlarni bahona qilib to’xtatgandan so’ng «siyosiy mafkurada» ayblandi.
Hukumat Men orolining iqlim o’zgarishi rejasi bo’yicha yangilanishni taqdim etadi.
Konditsionerlardan oldin Dubayning eski shahri uylarni salqin saqlash uchun aqlli usullardan foydalangan.
Birinchi yadro quroli sinovining yashirin merosi hali ham bizning hujayralarimizda topilishi mumkin.
Suv kompaniyasi ob-havoni kuzatmoqda, ammo yaqinda yog’gan yomg’ir «cheklash zaruratini kechiktirdi».
«`