Muhim ma’lumotlar buzib kirilganidan keyin tashkil etilgan maxfiy dastur minglab afg’onistonliklarning Buyuk Britaniyaga ko’chirilishiga yordam bergani ma’lum bo’ldi.
2022-yil fevral oyida sodir bo’lgan buzilishda Afg’onistonda Tolibon kuchayganidan so’ng Buyuk Britaniyada qayta joylashtirish uchun ariza bergan qariyb 19 000 kishining shaxsiy ma’lumotlari ishtirok etgan.
Avvalgi hukumat ushbu hodisadan 2023-yil avgust oyida, ma’lumotlarning bir qismi Facebook’da paydo bo’lganidan so’ng xabar topgan.
Bunga javoban, to’qqiz oy o’tgach, sizib chiqishdan zarar ko’rganlar uchun yangi qayta joylashtirish sxemasi ishga tushirildi, natijada taxminan 4500 afg’onistonlik Buyuk Britaniyaga keldi.
Ma’lumotlar buzilishi ham, keyingi ko’chirishlar ham hukumat tomonidan olingan super-injuksiya orqali yashirildi.
Katta xavfsizlik xatosi, hukumatning reaktsiyasi va Buyuk Britaniyada yashash huquqi berilgan afg’onistonliklar soni haqidagi tafsilotlar faqat seshanba kuni Oliy sudya sudyasining qaroridan so’ng e’lon qilindi.
Sizib chiqqan ma’lumotlar orasida tolibonlar uchun potentsial zaif bo’lgan shaxslarning ismlari, aloqa ma’lumotlari va ba’zi oilaviy ma’lumotlari bor edi.
Hukumat seshanba kuni quyidagilarni ma’lum qildi:
Mudofaa vaziri Jon Xili Jamoatlar palatasiga murojaat qilib, ma’lumotlari buzilganlardan «chin dildan uzr» so’radi va buzilishning ba’zi tafsilotlari Facebook’da topilganida ma’lum bo’lganini ta’kidladi.
U hodisani jadvalning «vakolatli hukumat tizimlaridan tashqariga» elektron pochta orqali yuborilganligi bilan izohladi va buni «jiddiy departament xatosi» deb ta’rifladi. Biroq, Metropolitan Politsiyasi rasmiy tergovni zarur deb hisoblamadi.
Xilining ta’kidlashicha, sizib chiqish o’sha davrda Afg’onistondan evakuatsiya qilish bilan bog’liq «ko’plab ma’lumotlar yo’qotilishlaridan biri» bo’lib, u yuqori martabali harbiy amaldorlar, hukumat amaldorlari va Parlament a’zolarining ismlarini o’z ichiga olgan.
Mudofaa vazirligi ma’lumotlar buzilishi natijasida hech kim hibsga olingan yoki o’ldirilganmi yoki yo’qligini oshkor qilmadi, ammo Xili deputatlarga mustaqil ko’rik hech kim faqat u tufayli nishonga olingan bo’lishi «ehtimoldan yiroq» ekanligini aniqlaganini ma’lum qildi.
U, shuningdek, ko’rik yashirin sxema «ehtimoliy cheklangan» xavfni hisobga olgan holda «o’ta muhim aralashuv» degan xulosaga kelganini qo’shimcha qildi.
Seshanba kuni chiqarilgan Oliy sudning hukmida, janob sudya Chemberlen, sizib chiqqan shaxsiy ma’lumotlarni o’z ichiga olgan Facebook postini ko’rgan ba’zilar «Tolibon infiltratorlari bo’lgan yoki bu haqda Tolibon bilan aloqador shaxslar bilan gaplashgan bo’lishi» «juda mumkin» deb ta’kidladi.
Buzilishdan zarar ko’rganlarga elektron pochta orqali xat yuborilib, ularga «ehtiyotkorlik choralarini ko’rish» va onlayn faoliyatini himoya qilish va noma’lum kontaktlardan aloqa qilishdan qochish kabi choralarni ko’rish taklif qilindi.
Xilining ta’kidlashicha, sxema bo’yicha Buyuk Britaniyaga ko’chirilgan shaxslar allaqachon immigratsiya statistikasida hisobga olingan.
Seshanba kungi oshkor qilinish AQSh qo’shinlarining 2021-yil avgust oyida Afg’onistondan chiqib ketishi bilan bog’liq bo’lib, bu Tolibonning hokimiyatni qayta egallashiga va Kobulni tezda o’rab olishiga olib keldi.
Sizib chiqishda Tolibonning qasosidan qo’rqadiganlardan arizalarni tezlashtirish va ularni Buyuk Britaniyaga ko’chirish uchun Buyuk Britaniya hukumati tomonidan tashkil etilgan Afg’onlarni joylashtirish va yordam ko’rsatish siyosati (Arap) sxemasiga arizachilarning ismlari bor edi.
36 000 afg’onistonlikning Buyuk Britaniyaga ko’chirilishini ko’rgan evakuatsiya boshidanoq katta tanqidlarga uchradi. Tashqi ishlar qo’mitasining 2022-yilgi so’rovida u «halokat» va «xiyonat» deb ta’riflangan.
Hukumat o’tgan yili sizib chiqishga javoban yangi ko’chirish sxemasini tashkil qilganida, matbuot xodimlari darhol rejalar haqida xabar topdilar.
Shundan so’ng hukumat sud injunksiyasini so’radi va oldi, bu ommaviy axborot vositalarining sizib chiqish tafsilotlari yoki hatto injuksiyaning mavjudligi haqida xabar berishiga to’sqinlik qildi. Xilining ta’kidlashicha, u shunga o’xshash boshqa injunksiya mavjudligidan bexabar edi.
U Palataga, shuningdek, «misli ko’rilmagan» injuksiya tufayli buzilishni muhokama qilishdan ham to’xtatilganini, hatto soyadagi mudofaa vaziri lavozimida ishlayotgan paytida ham ta’kidladi.
Sudda o’z hukmining qisqacha mazmunini o’qigan janob sudya Chemberlen, gagging tartibi «jiddiy so’z erkinligi tashvishlarini keltirib chiqarganini» aytdi.
U davom etdi: «Super-injuksiya demokratiyada ishlaydigan oddiy javobgarlik mexanizmlarini butunlay to’xtatib qo’ydi.
«Bu men» tekshiruv vakuumi «deb ta’riflaganimga olib keldi».
Seshanba kuni e’lon qilingan sud hujjatlarida o’sha paytdagi Mudofaa vaziri Ben Uolles hukumatga «ma’lumotlar buzilishi natijasida qo’shimcha xavf ostida qolganlarga yordam berish uchun qo’lidan kelganicha harakat qilish» uchun vaqt berish uchun «shaxsan» qat’iy injunksiya uchun murojaat qilganini ko’rsatdi.
Injunksiya 2023-yil noyabr oyida Tolibon sizib chiqqan ma’lumotlarning mavjudligidan xabardor bo’lmasligi asosida uzaytirildi.
Biroq, janob sudya Chemberlen buni bekor qilishga qaror qildi, chunki Mudofaa vazirligining ichki ko’rigida Tolibon «ma’lumotlar to’plamidagi asosiy ma’lumotlarga allaqachon ega» ekanligi va uning mavjudligini tasdiqlash «ta’sirlanganlar duch keladigan xavfni sezilarli darajada oshirishi dargumon» ekanligi aniqlandi.
Yashirin sxema tashkil etilganda hukumatda bo’lgan soyadagi mudofaa vaziri Jeyms Kartlidj «bu ma’lumotlarning sizib chiqishi hech qachon sodir bo’lmasligi kerak edi va barcha tegishli ma’lumotlar protokollarini qabul qilib bo’lmaydigan buzilishi edi» dedi.
Yuzlab Arap arizachilari va oila a’zolariga yordam bergan Leigh Day firmasi advokati Erin Alkock buzilishni «katastrofik muvaffaqiyatsizlik» deb atadi.
Shu oyning boshida hukumat afg’onistonliklarga ma’lumotlari alohida ma’lumotlarning sizib chiqishida xavf ostida qolgan to’lovlarni taklif qilganini tasdiqladi.