«`html
Iliqroq sohil suvlari cho’milish uchun qulay tuyulishi mumkin bo’lsa-da, O’rta yer dengizidagi yaqinda sodir bo’lgan dengiz issiqlik to’lqini shunchalik kuchayib ketdiki, olimlar dengiz hayoti uchun potentsial halokatli oqibatlar haqida xavotir bildirishmoqda.
Iyun oyining oxiri va iyul oyining boshlarida Majorca qirg’og’ida va boshqa joylarda dengiz yuzasining harorati muntazam ravishda 30C dan oshdi va ba’zi joylarda me’yordan olti yoki yetti darajaga yetdi.
Bu ko’plab dam olish markazlaridagi suzish havzalarining odatiy haroratidan oshib ketadi.
Bu voqea g’arbiy O’rta yer dengizida yilning shu davri uchun qayd etilgan eng ekstremal dengiz issiqlik to’lqini bo’lib, dengizning katta hududlariga haftalar davomida ta’sir qilmoqda.
Issiqlik pasayayotganga o’xshasa-da, ba’zi turlar bunday uzoq va kuchli issiqlikka dosh berishga qiynaladi, bu esa baliq populyatsiyasiga kaskad ta’sirini keltirib chiqarishi mumkin.
Tushunish uchun, ko’pchilik dam olish markazlaridagi suzish havzalari taxminan 28C gacha isitiladi. World Aquatics ma’lumotlariga ko’ra, musobaqa suzish havzalari biroz sovuqroq haroratni saqlaydi, 25-28C oralig’ida.
Bolalar havzalari odatda iliqroq bo’ladi, tavsiya etilgan harorat 29-31C yoki chaqaloqlar uchun 30-32C, deb taklif qiladi Suzish O’qituvchilari Assotsiatsiyasi.
Bu go’yo yoqimli haroratlar yashirin xavflarni yashirishi mumkin. Zararli bakteriyalar va suv o’tlari iliqroq dengiz suvida tezroq ko’payadi, unda suzish havzalarida mavjud bo’lgan kimyoviy ishlov berish yo’q.
30C yoki undan yuqori dengiz harorati O’rta yer dengizida yozning oxirida eshitilmagan emas.
Biroq, bunday haroratlar iyun oyi uchun juda g’ayrioddiy, bu Yevropa Copernicus iqlim xizmati, Mercator Ocean International ma’lumotlari va Ispaniya portlaridan olingan o’lchovlarga asoslangan.
«Bu yilni ajratib turadigan narsa, 30C dengiz haroratining erta kelishi, bu potentsial jihatdan kuchliroq va uzoqroq yozni ko’rsatadi», dedi Marta Markos, Ispaniyadagi Balear orollari universitetining dotsenti.
«Men bu yerda o’sib-ulg’ayganman, issiqlik to’lqinlariga o’rganib qolganman, lekin ular tobora tez-tez va kuchliroq bo’lib bormoqda.»
«Biz hammamiz ushbu issiqlik to’lqinining ko’lamidan juda hayronmiz», – deya qo’shimcha qildi Aida Alvera-Azkarate, Belgiyadagi Liej universiteti okeanografi.
«Bu jiddiy xavotir va biz kelajakda shunga o’xshash hodisalarni kutmoqdamiz.»
Inson faoliyati atmosfera issiqligini oshiruvchi gazlarni, asosan ko’mir, neft va gazni yoqish orqali chiqarishni davom ettirar ekan, dengiz issiqlik to’lqinlari kuchayib, davomiyligi ortib bormoqda.
Darhaqiqat, global miqyosda dengiz yuzasining ekstremal issiqligini boshdan kechirayotgan kunlar soni so’nggi 80 yil ichida uch barobarga oshdi, joriy yilning boshida chop etilgan tadqiqotga ko’ra.
«Global isish dengiz issiqlik to’lqinlarining asosiy omili bo’lib, asosan issiqlikni atmosferadan okeanga o’tkazadi. Bu oddiy jarayon», deb tushuntirdi doktor Markos.
O’rta yer dengizi, asosan quruqlik massalari bilan o’ralgan, ochiq okeanga qaraganda, havza tuzilishi tufayli ayniqsa zaif.
Bu suv oqimini cheklaydi, bu esa iliq havo, quyoshli sharoitlar va engil shamollar ostida yuzaning tez isishiga olib keladi – iyun oyida kuzatilganidek.
Natijada, O’rta yer dengizi «iqlim o’zgarishi nuqtasi» hisoblanadi, deydi Karina fon Shuckmann, Mercator Ocean International, notijorat tadqiqot tashkiloti.
Issiqlik iyun oyidan iyul oyiga o’tish davrida eng yuqori cho’qqisiga chiqdi, shundan so’ng kuchliroq shamollar chuqurroq, sovuqroq suvlarni iliq yuza bilan aralashtirishni osonlashtirdi, bu esa haroratning pasayishiga olib keldi.
Biroq, harorat o’rtacha ko’rsatkichdan yuqori bo’lib qolmoqda va dengiz hayoti uchun uzoq muddatli oqibatlar hali ham noaniq.
Ko’pgina organizmlar harorat chegarasiga ega, undan tashqari ular omon qololmaydi, garchi bu chegara turlar va shaxslar o’rtasida sezilarli darajada farq qilsa ham.
Uzoq vaqt davomida issiqlik ta’siri dengiz organizmlarini zaiflashtirishi, yoz davomida ularning energiya zaxiralarini tugatishi mumkin, shuning uchun ular endi bardosh bera olmaydilar.
«Men to’rt yil oldin, yoz oxirida sentyabr oyida sho’ng’iganimni eslayman va ko’plab populyatsiyalarning skelet qoldiqlarini topdim», – deydi Emma Cebrian, Ispaniyadagi Blanesdagi ilg’or tadqiqotlar markazining ekologi.
Dengiz o’tlari va dengiz o’tlari O’rta yer dengizining «o’rmonlari» vazifasini bajaradi, yuzlab turlar uchun yashash joyini ta’minlaydi va sayyorani isituvchi karbonat angidridni ajratib turadi.
«Ba’zilari O’rta yer dengizining odatiy iliq haroratiga yaxshi moslashgan bo’lsa-da, ular ko’pincha dengiz issiqlik to’lqinlarining tobora ekstremal va keng tarqalgan sharoitlariga bardosh bera olmaydilar», deb tushuntirdi doktor Cebrian.
Issiqlik, shuningdek, turlarning omon qolish rejimiga kirishi va ko’payishni to’xtatishi mumkin bo’lgan «sub-o’ldiruvchi effektlar» ni keltirib chiqarishi mumkin.
«Agar biz ekologik ta’sirlarni kuzata boshlasak, insoniyat jamiyatlari uchun, jumladan, baliqchilikda yo’qotishlar bo’lishi deyarli aniq», deb ogohlantirdi Den Smale, Plimutdagi Dengiz Biologik Assotsiatsiyasining katta ilmiy xodimi.
«Biz kutishimiz va ko’rishimiz kerak, lekin yozning boshida bunday g’ayrioddiy yuqori haroratlar haqiqatan ham xavotirli.»
Tez isib borayotgan O’rta yer dengizi «iqlim o’zgarishi va dengiz ekotizimlari uchun ko’mir konidagi kanareyka», deb qo’shimcha qildi u.
Okeanning haddan tashqari issiqligi ekstremal ob-havo hodisalarini ham kuchaytirishi mumkin.
Iliqroq dengizlar bug’lanishning ko’payishiga olib keladi, bu esa atmosferaga ekstremal yog’ingarchilikni keltirib chiqarishi mumkin bo’lgan namlikni qo’shadi.
Tegishli sharoitlarda bu Liviyada 2023-yilda va Valensiyada 2024-yilda guvohi bo’lganimiz kabi vayron qiluvchi suv toshqinlariga olib kelishi mumkin.
Bundan tashqari, iliqroq suvlar sohil aholisi odatda dengiz shabadasidan boshdan kechiradigan sovutish effektini kamaytirishi mumkin.
Agar yoz oxirida yana bir issiqlik to’lqini sodir bo’lsa, bu juda noqulay sharoitlarni yaratishi mumkin, deya ogohlantirdi doktor Markos.
«Ishonchim komilki, bu yoqimsiz bo’ladi.»
BBCning Jastin Roulett bilan eng so’nggi iqlim va atrof-muhit yangiliklaridan xabardor bo’lish uchun Future Earth axborot byulleteniga obuna bo’ling. Buyuk Britaniyadan tashqaridasizmi? Bu yerda bizning xalqaro axborot byulletenimizga obuna bo’ling.
27 nafar qiz vafot etgan lager AQSh regulyatorlari tomonidan dastlabki xavf belgilanishlariga muvaffaqiyatli e’tiroz bildirdi, deb xabar beradi hisobotlar.
Uchta issiqlik to’lqini va yomg’irning yo’qligi London daraxtlarini kurashishga majbur qildi – lekin nima qilish mumkin?
O’lgan va bedarak yo’qolganlarning sonini topish va aniqlash bo’yicha harakatlar ikkinchi haftaga davom etmoqda.
Kardiff yaqinidagi fermadagi cho’chqalar salqinlash va haddan tashqari qizib ketmaslik uchun suvda yotishibdi.
Shotlandiya politsiyasi Linvud, Renfrushirdagi voqeadan so’ng prokurorlarga ikki kishini xabar qildi.
«`