«`html
Kim Mi-ae o’tgan noyabr oyida in vitro urug’lantirish (IVF)ni boshlaganida, u uch yil avvalgi birinchi homiladorlik davrida boshidan kechirgan sabr-toqatning talabchan sinovidan o’tishini kutgan edi.
Biroq, bu safar fertillik klinikasida kutilmagan uzoq kutishlar unga zarba bo’ldi.
«Yanvar oyida borganimda, hamma Yangi yilda bola ko’rishga qaror qilganday edi! Oldindan band qilgan bo’lsam ham, uch soatdan ko’proq kutdim», – deydi 36 yoshli Seulda yashovchi ayol.
Janubiy Koreya dunyodagi eng past tug’ilish darajasi bilan kurashayotgan bir paytda, fertillik klinikalariga talab ortib bormoqda, bu mamlakatning demografik muammolari fonida muhim tendentsiyani anglatadi.
2018 va 2022 yillar oralig’ida mamlakatda qo’llanilgan fertillik muolajalari soni qariyb 50 foizga oshib, 200 000 ga yetdi. O’tgan yili Seulda tug’ilgan har olti chaqaloqdan biri fertillik muolajalari orqali dunyoga kelgan.
Mutaxassislarning fikricha, bu o’sish oilani rejalashtirishga bo’lgan munosabatning o’zgarishi bilan bog’liq.
«Biz yosh avlodni ko’rmoqdamiz… ular o’z hayoti ustidan nazoratni qadrlaydi», – deydi Oksford universitetining Gerontologiya professori Sara Xarper. Uning fikricha, bu nazorat yolg’iz ayollarning tuxumlarini muzlatishida yoki er-xotinlar tabiiy homiladorlik qiyin bo’lganda IVFga murojaat qilishida namoyon bo’ladi.
«Homiladorlikning oldindan aytib bo’lmaydigan tabiatini ko’proq qabul qilgan avvalgi avlodlardan farqli o’laroq, koreys ayollari endi o’z hayotlarini faol rejalashtirmoqda.»
Bu tendentsiya demografik inqirozni bartaraf etish uchun faol ish olib borayotgan Janubiy Koreya hukumati uchun ijobiy belgi beradi. Hozirda har beshinchi janubiy koreyalik 65 yoshdan oshgan va umumiy aholiga nisbatan chaqaloqlar ulushi eng past darajada.
Mamlakat dunyodagi eng past tug’ilish darajasi bo’yicha qayta-qayta yangi rekordlar o’rnatdi: 2018 yilda har bir ayolga 0,98 chaqaloq, 2020 yilda 0,84 va 2023 yilda 0,72. Mutaxassislarning ogohlantirishicha, agar bu tendentsiya davom etsa, 50 million aholi 60 yil ichida ikki barobarga kamayishi mumkin.
Biroq, so’nggi ma’lumotlar ehtiyotkorlik bilan optimizmga undaydi. 2024 yilda tug’ilish darajasi biroz oshib, 0,75 ga yetdi, bu to’qqiz yildagi birinchi o’sishdir.
«Bu uncha katta bo’lmasa ham, baribir muhim», – deydi Koreya taraqqiyot instituti Davlat siyosati va menejment maktabi professori Seulki Choi.
Bu ko’pdan kutilgan o’zgarishning boshlanishimi yoki shunchaki vaqtinchalik tebranishmi, hali ko’rinadi. Mamlakatning tug’ilish darajasi hali ham global o’rtacha 2,2 dan past. Shunga qaramay, ko’pchilik, jumladan, doktor Choi ham ehtiyotkorlik bilan optimizmni bildiradi.
«Agar bu tendentsiya davom etsa, u uzoq muddatli o’zgarishni ko’rsatishi mumkin», – deydi doktor Choi. «Yoshlarning nikoh va ota-onalikka bo’lgan munosabati qanday o’zgarayotganini kuzatib borish juda muhim.»
Ko’p yillar davomida farzand ko’rish Park Su-inning ustuvor vazifalaridan uzoqda edi. Uning talabchan reklama ishi ko’pincha uni ertalab soat 04:00 gacha ishda ushlab turardi.
«Mening kompaniyam doimiy ravishda ortiqcha ishlashni talab qilardi, bu esa farzand ko’rish haqida o’ylashni ham imkonsiz qilardi», – deydi 35 yoshli ayol.
Uning nuqtai nazari ikki yil oldin turmushga chiqqanidan keyin o’zgara boshladi. U yaxshiroq ish vaqtiga ega yangi ishga joylashdi va atrofidagi do’stlari farzand ko’ra boshlashdi.
«Ularning bolalari bilan ko’rishish va muloqot qilish istiqbolni kamroq qo’rqinchli qildi», – deydi u. «Bundan tashqari, erimning homiladorlik va tug’ruqni tadqiq qilish va chinakam harakatni namoyish etish kabi faol yondashuvi biz buni qila olishimizga ishonch uyg’otdi.»
Park xonim va uning eri homilador bo’lishda qiyinchiliklarga duch kelgach, ular fertillik muolajalariga murojaat qilishdi. Boshqalar ham shu yo’ldan borishmoqda, bu gullab-yashnayotgan sanoat 2030 yilga kelib 2 milliard dollardan oshishi mumkinligini ko’rsatadi.
«Bu siyosatchilarga hali ham oila qurishni xohlaydigan, ammo bunga to’siqlar bor bo’lgan ayollar borligi haqida muhim signal beradi», – deydi Vashingtondagi (AQSh) Population Reference Bureau notijorat tashkilotining prezidenti va bosh direktori Jennifer Sciubba.
«Eng muhimi, odamlar farzand ko’rish orzularini ro’yobga chiqara olmayotganini ta’kidlaydi.»
Homiladorlikdagi qiyinchiliklar shunchaki bir to’siqdir. Janubiy Koreyaning aholi muammolari markazida bir qator ijtimoiy va moliyaviy bosimlar mavjud, bular patriarxal me’yorlardan tortib, bolalarni parvarish qilish mas’uliyati asosan ayollarga yuklanishi, uzoq ish soatlari va yuqori ta’lim xarajatlari ko’plab yoshlarni oila qurishdan qaytaradi.
Biroq, ba’zilar uchun bu orzular shunchaki kechiktirilgan. BMT hisobotiga ko’ra, janubiy koreyaliklarning yarmidan ko’prog’i farzand ko’rishni xohlaydi, ammo bunga arzon narx to’siq bo’lmoqda. Bundan tashqari, janubiy koreyalik ayollarning birinchi farzandini ko’rish o’rtacha yoshi 33,6 ni tashkil etadi, bu dunyodagi eng yuqori ko’rsatkichlardan biridir.
«Orqaga qarasam, erta boshlash yaxshiroq bo’lardi», – deydi Park xonim. «Ammo real qaraganda… hozir to’g’ri vaqtga o’xshaydi. 20 yoshlarimning oxirida men nikoh yoki farzand ko’rish haqida o’ylash uchun moliyaviy barqarorlikka ega emas edim.»
Kim xonim ham shu fikrda, u uch yil nikohga va yana to’rt yil bolaga pul yig’di.
«Odamlar yoshligini o’qishga, ish qidirishga va hayotga tayyorgarlik ko’rish uchun resurslar to’plashga bag’ishlaydi. Ular turmush qurishga tayyor bo’lganlarida, ko’pincha kech bo’ladi», – deydi u. «Qancha kech kutsa, [homilador bo’lish] shunchalik qiyinlashadi, jismonan va hissiy jihatdan.»
IVFni tanlaganlar uchun homilador bo’lishga urinish jarayoni ancha qimmatga tushadi.
«IVF xarajatlari bo’yicha aniq raqamni aytish qiyin, chunki u individual va siklga qarab sezilarli darajada farq qiladi», – deydi Kim xonim. «Bu sezilarli va oldindan aytib bo’lmaydigan xarajat bo’lib, u sizning moliyangizga sezilarli ta’sir ko’rsatishi mumkin.»
Tug’ilish darajasini oshirish bo’yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlar doirasida Janubiy Koreya hukumati fertillik muolajalarini qo’llab-quvvatlashni kengaytirdi. Seul endi tuxum muzlatish uchun 2 million koreys vonigacha (1460 AQSh dollari; 1100 funt sterling) va har bir IVF muolajasi uchun 1,1 million von subsidiyalar beradi.
Hukumat subsidiyalari bilan ham Kim xonim yanvar oyida IVF uchun 2 million vondan ortiq pul sarflaganini aytmoqda, asosan subsidiyalar bilan qoplanmagan qo’shimchalar va qo’shimcha testlar kabi shaxsiy buyumlarga.
Va IVF sikllarining yarimidan kamrog’i muvaffaqiyatli homiladorlikka olib kelganligi sababli, xarajatlar tezda to’planib qolishi mumkin.
Bu janubi-g’arbiy Jeolla provinsiyasida yashovchi Jang Se-ryenning tajribasi. 37 yoshli ayol ikki yil oldin fertillik muolajasini boshlagan va har biri taxminan 1,5 million von turadigan beshta IVF siklidan o’tgan.
«Men bir yoki ikki urinishdan keyin muvaffaqiyatga erishishni xohlardim, lekin bu ko’pchilik uchun haqiqat emas», – deydi u. «Moliyaviy resurslarsiz siz oldinga siljishingiz mumkin emas. Bu eng asabiylashtiradigan jihat.»
Ayollarning aytishicha, xuddi shunday qiyinchilik tug’diradigan narsa – bu talabchan IVF jadvaliga rioya qilishda duch keladigan ish joyidagi bosim.
Janubiy Koreya kompaniyalari fertillik muolajasi uchun bir necha kun ta’til berishsa-da, ayollarning aytishicha, ulardan amalda foydalanish ko’pincha qiyin. Kim xonim birinchi farzandi uchun IVFni hech qanday ta’til olmasdan o’tkazganini eslaydi. Jang xonim esa, uning hamkasblari uning muolajasini keyinga qoldirishni so’rashganini aytadi.
«Bu menga IVF va to’liq kunlik ish shunchaki mos kelmaydiganday tuyuldi», – deydi Jang xonim. «Shunday qilib, men ishdan bo’shadim. Lekin ketganimdan so’ng, moliyaviy qiyinchiliklarga duch keldim, bu yana ishdan bo’shash va ish qidirish sikliga olib keldi.»
Bu moliyaviy va madaniy bosimlar ko’plab janubiy koreyaliklarning farzand ko’rish orzularini so’ndirgan bo’lishi mumkin, ammo Jang xonimning emas. U hali ham nikohining boshida sodir bo’lgan va ikkalasi ham tushish bilan yakunlangan ikkita homiladorlikni eslab, his-hayajonga tushadi.
«Bilasanmi, ular aytishadi, qachonki sizda bola bo’lsa, siz cheksiz muhabbatni his qilasiz?» – deydi u. «Menimcha, ikkalamizga o’xshagan bolaga ega bo’lish va birgalikda oila qurish odam boshdan kechirishi mumkin bo’lgan eng katta baxt manbalaridan biridir.»
So’nggi bir necha hafta ichida poyga qayig’ining tumshug’ida raqsga tushayotgan bola internet sensatsiyasiga aylandi.
Haroratning ko’tarilishi va noto’g’ri ishlaydigan konditsioner qurilmalari sharoitida taksichilar moslashtirilgan transport vositalari bilan moslashmoqda.
AQSh prezidenti tariflar soatini yana o’rnatdi va Osiyoning eksportga yo’naltirilgan iqtisodiyotlarini noaniq vaziyatda qoldirdi.
Maharashtra hukumati maktablarda hind tilini majburiy qilish harakatidan voz kechdi, ammo keskinliklar davom etmoqda.
Okrug sudyasi xitoylik sayyohga qilingan hujumni «o’ta og’ir» deb ta’rifladi.
«`