Turkiya davlati bilan qirq yillik mojarodan so’ng, taqiqlangan Kurdiston Ishchilar partiyasi (PKK) qurollarini tashlashda ramziy birinchi qadamni nishonlash uchun marosim o’tkazdi.
Taxminan 30 nafar jangari, erkaklar ham, ayollar ham qurollarini qozonga tashlab, yoz oylarida davom etishi kutilayotgan qurolsizlanish jarayonini boshladilar.
Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo’g’on bu marosimni «terrorizmdan xoli Turkiya maqsadimizga qaratilgan muhim qadam» deb baholadi.
Mojaro boshlanganidan beri taxminan 40 000 kishi halok bo’ldi va PKK Turkiya, Amerika Qo’shma Shtatlari, Yevropa Ittifoqi va Buyuk Britaniya tomonidan terrorchi tashkilot sifatida tan olingan. Uning qurolsizlanishi nafaqat Turkiyada, balki Iroq, Suriya va Eronda ham oqibatlarga olib kelishi kutilmoqda.
Jurnalistlar va siyosatchilardan iborat karvon, jumladan Turkiyadagi kurdlarni qo’llab-quvvatlovchi DEM partiyasi vakillari marosimga guvoh bo’lish uchun Iroq Kurdistonidagi Sulaymoniya shahridan 50 km (30 mil) shimoli-g’arbda joylashgan Jasana g’ori sayyohlik maskaniga kuzatib qo’yildi.
PKK jangchilari, jumladan to’rtta yuqori martabali amaldorlar qurollarini qozonga joylashtirish uchun saf tortishdi va ular keyinchalik yoqib yuborildi.
«Biz yaxshi niyat va qat’iyat qadami sifatida sizning huzuringizda o’z qurollarimizni ixtiyoriy ravishda yo’q qilamiz», dedi guruh bu harakatni tarixiy va demokratik chora sifatida ta’riflab.
Hafta boshida PKKning uzoq yillik qamoqdagi yetakchisi Abdulla O’jalan «qurolli mojarodan demokratik siyosat va huquq bosqichiga ixtiyoriy o’tish» ekanligini e’lon qildi.
O’jalan 1999-yilda qo’lga olinganidan beri Istanbulning janubi-g’arbiy qismidagi Imrali orolida yakka tartibda qamoqda saqlanmoqda.
BBC turk xizmatining xabar berishicha, qurolsizlanish jarayoni kelgusi oylarda belgilangan joylarda, Turkiya, Iroq va Kurdiston mintaqaviy hukumatlari ishtirokida davom etadi.
Turkiya va PKK o’rtasida tinchlik o’rnatishga birinchi urinish bo’lmasa-da, bu tashabbus 1984-yilda boshlangan qurolli kurashni tugatishga qaratilgan eng kuchli umidni ifodalaydi.
Dastlab marksistik guruh bo’lgan PKK Turkiyada mustaqil davlatni himoya qilish uchun qurolli kampaniyasini boshladi.
1990-yillarda ularning talablari Turkiya aholisining taxminan 20 foizini tashkil etuvchi kurdlarga ko’proq avtonomiya berishga qaratildi.
O’jalan 2013-yilda o’t ochishni to’xtatish haqida e’lon qildi va PKK kuchlaridan Turkiyadan chiqib ketishni so’radi. 2015-yildagi Dolmabahche kelishuvi kurdlar uchun demokratik va til huquqlarini o’rnatishga qaratilgan edi, ammo mo’rt sulh keng tarqalgan zo’ravonliklar, xususan, janubi-sharqdagi kurdlar yashaydigan shaharlarda, jumladan Diyorbakirda barham topdi.
Turkiya havo kuchlari Iroqning shimolidagi tog’larda PKK bazalarini nishonga oldi va Suriyadagi kurdlar boshchiligidagi kuchlarga qarshi ham bir nechta harbiy kampaniyalar olib borildi.
Anqaradagi hukumat PKK qurollarini tashlamaguncha keyingi muzokaralar bo’lmasligini belgilab qo’ydi, bu jarayon endi boshlandi.
2024-yil oktabr oyida taniqli millatchi yetakchi va Erdo’g’onning asosiy ittifoqchisi Davlat Bahcheli hukumat tomonidan «terrorizmdan xoli Turkiya» deb ta’riflangan jarayonni boshladi. U PKKning qamoqdagi yetakchisidan guruhni tarqatib yuborishga chaqirishni so’radi va bu uning Imrali orolidan ozod etilishiga yo’l ochishi mumkinligini aytdi.
Turkiya hukumati O’jalan bilan kurdlarni qo’llab-quvvatlovchi DEM partiyasi orqali muzokaralar olib bordi va fevral oyida u PKKni tarqatib yuborishga qaratilgan tarixiy murojaat qildi, uni yaqinda qamoq orolida uning huzuriga borgan ikki DEM deputati o’qib eshittirdi.
O’jalanning maktubida «Barcha guruhlar o’z qurollarini tashlashi va PKK o’zini tarqatib yuborishi kerak», deyilgan.
Uning tushuntirishicha, PKK asosan «demokratik siyosat kanallari yopilgani» uchun tashkil etilgan, ammo Davlat Bahcheli va Erdo’g’ondan kelgan ijobiy signallar qulay muhit yaratgan.
PKK O’jalanning yo’lidan borib, o’t ochishni to’xtatish haqida e’lon qildi va keyinchalik u «o’zining tarixiy missiyasini yakunlaganini» ta’kidlab, kurd masalasi endi «demokratik siyosat orqali hal qilinishi» mumkinligini aytdi.
Prezident Erdo’g’on buni «terror devorini buzishga qaratilgan tarixiy qadam tashlash imkoniyati» deb olqishladi va aprel oyida kurdlarni qo’llab-quvvatlovchi siyosatchilar bilan uchrashdi.
PKK asoschisi sifatida O’jalan 26 yil yakka tartibda qamoqda o’tirganidan keyin ham ko’pchilik turklar orasida bahsli shaxs bo’lib qolmoqda.
Biroq, u ko’plab kurdlarning nazarida katta ta’sirga ega.
Niderlandiyadagi Wageningen universiteti qoshidagi 41 yillik mojarolar bo’yicha mutaxassis Jost Jongerdenning aytishicha: «Menimcha, u haqiqatan ham bu vakolatga ega; u ko’pchilik kurdlar uchun asosiy ramz, hammasi emas».
PKK qurolsizlanishni boshlashidan ikki kun oldin O’jalan 20 yildan ortiq vaqt oldin bo’lib o’tgan sudidan beri birinchi marta videoda paydo bo’ldi.
U yetti daqiqa davomida gapirib, taqiqlangan guruhga murojaat qildi: «Men siyosat va ijtimoiy tinchlik kuchiga ishonaman, qurollarga emas. Va men sizni ushbu printsipni amalda qo’llashga chaqiraman».
O’jalan bej rangli Lacoste polo ko’ylagini kiyib olgan edi va uning doimiy ahamiyatiga dalil sifatida ko’ylak tezda virusli sensatsiyaga aylandi va uni sotadigan veb-saytlarda zaxira tugadi.
Endi e’tibor Turkiyadagi Anqara parlamentiga qaratiladi, u yerda hukumatning keyingi qadamlari to’g’risida qaror qabul qilish uchun komissiya tuziladi.
Yozgi ta’til yaqinlashar ekan, deputatlar komissiya tavsiyalariga ovoz bergunga qadar va Prezident Erdo’g’on yakuniy qarorni chiqarmaguncha, bir necha oygacha aniq qarorlar kutilmaydi.
Abdulla O’jalanning kelajagi noaniq bo’lib qolmoqda. Hukumat jarayon davom etar ekan, uning qamoqdagi sharoitlari qayta ko’rib chiqilishi mumkinligini ko’rsatdi, ammo har qanday potentsial ozodlik keyingi bosqichlarda ko’rib chiqiladi.
Erdo’g’onning AK partiyasi konstitutsiyaga tuzatishlar kiritish bo’yicha harakatlarni boshladi, bu esa Erdo’g’onga 2028-yilda uning oxirgi muddati tugagach, yana prezidentlikka nomzodini qo’yishiga imkon berishi mumkinligi haqida taxminlarga sabab bo’lmoqda.
AKP va kurdlarni qo’llab-quvvatlovchi DEM partiyasi tinchlik jarayoni va konstitutsiyaviy islohot o’rtasida hech qanday aloqa yo’qligini inkor etishmoqda, ammo agar Erdo’g’on DEMning qo’llab-quvvatlashini olsa, u o’zgarishlarni amalga oshirish imkoniyatini sezilarli darajada oshiradi.
So’nggi so’rovlarda Erdo’g’onning reytingi pasaygan, uning asosiy muxolif raqibi, Istanbul meri Ekrem Imomog’li esa hozirda korrupsiyada ayblanib qamoqda o’tiribdi, u buni inkor etmoqda. Bundan tashqari, so’nggi hafta davomida bir qancha muxolifat merlari qamoqqa olingan.
Qamoqqa olish operatsiyasi Turkiyada Istanbul merini va yetakchi muxolifat nomzodi Ekrem Imomog’lini qamoqqa olishning beshinchi holati hisoblanadi.
Erdo’g’on Turkiyani 22 yil davomida boshqargan va so’nggi 11 yil davomida prezident lavozimida ishlagan, ammo qoidalarga o’zgartirish kiritmasdan yana nomzodini qo’yishga haqli emas.
Istanbul meri Ekrem Imomog’li qamoqdan turib tarafdorlari bilan aloqani saqlab qolish uchun ijtimoiy tarmoqlardan foydalanmoqda.
O’tgan oygi noroziliklardan so’ng Istanbulda 189 nafar shaxs, jumladan talabalar va jurnalistlar sud qilinmoqda.
Istanbul meri korruptsiya va terrorizmda ayblanib qamoqqa olindi, bu esa ommaviy noroziliklarga sabab bo’ldi.