Birlashgan Qirollik bosh vazir Ser Kir Starmerning soʻzlariga koʻra, kichik qayiqlar orqali kelayotgan migrantlarni bir necha hafta ichida Fransiyaga qaytarishni koʻzda tutuvchi sinov dasturini boshlashga tayyor.
Taklif etilayotgan «bitta kirsa, bitta chiqadi» tartibiga koʻra, muayyan miqdordagi migrantlar Fransiyaga qaytariladi, Buyuk Britaniya esa xavfsizlik tekshiruvlaridan muvaffaqiyatli oʻtgan taqdirda, ayni paytda shunga teng miqdordagi boshpana izlovchilarni qabul qiladi.
Uch kunlik davlat tashrifi yakunida Fransiya prezidenti Emmanuel Makron bilan birga nutq soʻzlagan bosh vazirning taʼkidlashicha, ushbu tashabbus kichik kemalarda La-Mansh boʻgʻozini kesib oʻtishga urinishning befoydaligini koʻrsatishga qaratilgan.
Xabarlarga koʻra, ushbu sxema haftasiga 50 tagacha odamni qaytarishni oʻz ichiga olishi mumkin boʻlsa-da, Ser Kir aniq raqamlarni tasdiqlashdan tiyildi.
U «inqilobiy» rejani odam kontrabandachilari tomonidan qoʻllaniladigan «modelni buzish» chorasi sifatida baholadi va agar muvaffaqiyatli boʻlsa, u kengaytirilishini taʼkidladi.
Ser Kir noqonuniy migratsiya «global inqiroz, Yevropa Ittifoqi inqirozi va bizning ikki davlatimiz uchun inqiroz» ekanligini taʼkidladi.
2018-yildan beri, hisoblar boshlanganidan buyon 170 000 dan ortiq odam kichik qayiqlar orqali Buyuk Britaniyaga kelgan. Joriy yilda rekord darajadagi kelishlar kuzatildi, 2025-yilning birinchi olti oyida qariyb 20 000 kishi boʻgʻozdan oʻtdi.
Prezident Makron dastur qaytarilgan odamlar sonidan tashqari «toʻxtatuvchi taʼsir» koʻrsatishiga ishonishini bildirdi.
Uning soʻzlariga koʻra, Brexit Buyuk Britaniyaning noqonuniy migratsiyaga qarshi kurashish harakatlarini murakkablashtirgan, chunki Britaniya jamoatchiligiga «muammo Yevropa ekanligi haqida yolgʻon sotilgan».
Matbuot anjumanida ikki yetakchi oʻz davlatlari oʻrtasidagi hamkorlikning bir nechta yoʻnalishlarini ham bayon etdi:
Kichik qayiqlar boʻyicha kelishuvning aniq tafsilotlari, jumladan, Fransiyaga qaytariladigan shaxslarni tanlash mezonlari hamon noaniq boʻlib qolmoqda, garchi sinov dasturi dastlab kattalarga qaratilishi tushunilgan.
Fransiyada yashab, Buyuk Britaniyada boshpana izlashni istagan shaxslar onlayn platforma orqali oʻz qiziqishlarini roʻyxatdan oʻtkazishlari mumkin boʻladi.
Odam kontrabandasining yuqori darajadagi mamlakatlaridan kelganlar, shuningdek, Buyuk Britaniya bilan aloqalari boʻlgan shaxslarga ustuvorlik beriladi.
Hukumatning matbuot anjumanidan soʻng eʼlon qilingan bayonotida kelishuv «Komissiya va Yevropa Ittifoqi aʼzo davlatlari bilan toʻliq shaffoflik va tushunish bilan oldindan huquqiy tekshiruvni yakunlash sharti bilan» imzolanishi tasdiqlandi.
Ispaniya va Italiya kabi boshqa Yevropa Ittifoqi aʼzo davlatlari qaytarilgan migrantlar keyinchalik ularning hududlariga oʻtkazilishi mumkinligidan xavotirda boʻlishi mumkin. Yevropa Ittifoqi qoidalariga koʻra, Fransiyaga qaytarilgan shaxslar boshpana izlash uchun odatda Oʻrta yer dengizi bilan chegaradosh boʻlgan birinchi Yevropa mamlakatiga murojaat qilishlari kerak boʻladi.
Ser Kirning taʼkidlashicha, bu yerda «kumush oʻq yoʻq, ammo birdam saʼy-harakatlar, yangi taktika va yangi darajadagi niyat bilan biz nihoyat vaziyatni oʻzgartira olamiz».
Qaytarish boʻyicha sinovdan tashqari, u odam savdogarlari tomonidan migrantlarga vaʼda qilingan ish imkoniyatlarini yoʻq qilishga qaratilgan noqonuniy bandlikka qarshi «qattiq choralar» koʻrishga vaʼda berdi.
Hukumat yetkazib beruvchi haydovchilar kabi noqonuniy ish joylariga qarshi kurashish niyatini bildirdi.
Prezident Makron ikki davlat kelib chiqish va tranzit mamlakatlarida «qoʻshma harakatlarni kuchaytirishini» aytdi.
Sinovni eʼlon qilar ekan, Ser Kir shunday dedi: «Bilaman, baʼzi odamlar hali ham nega biz kimnidir qabul qilishimiz kerakligini soʻrashadi – shuning uchun men bunga toʻgʻridan-toʻgʻri javob beraylik.
«Biz chinakam boshpana izlovchilarni qabul qilamiz, chunki eng ogʻir ahvolda boʻlganlarga boshpana berishimiz toʻgʻri.
«Ammo yana bir narsa bor, yanada amaliyroq narsa shundaki, biz ittifoqchilarimizga toʻp oʻynamasligimizni aytib, qayiqlarni toʻxtatish kabi muammoni yolgʻiz oʻzimiz hal qila olmaymiz.»
Konservativ soyali ichki ishlar vaziri Kris Filipning taʼkidlashicha, kelishuv «har 17 noqonuniy muhojirdan faqat bittasini qaytaradi».
«Noqonuniy muhojirlarning 94 foiziga qolishga ruxsat berish hech qanday farq qilmaydi va hech qanday toʻxtatuvchi taʼsirga ega boʻlmaydi.»
Reform UK rahbari Nayjel Faraj boʻgʻozdan oʻtishni «milliy xavfsizlik favqulodda vaziyati» deb taʼrifladi.
«Ochigʻini aytganda, fransuzlar bizga pulimizni qaytarishi kerak», – deya qoʻshimcha qildi u Buyuk Britaniya tomonidan Fransiyaning politsiya saʼy-harakatlarini qoʻllab-quvvatlash uchun qilingan toʻlovlarga ishora qilib.
U sinovning samaradorligiga shubha bildirdi va shunday dedi: «Agar biz hatto odamlarni kanal orqali deportatsiya qilishga urinib koʻrsak ham, biz toʻgʻridan-toʻgʻri Inson huquqlari boʻyicha Yevropa konventsiyasiga duch kelamiz.»
Asylum Matters xayriya tashkiloti shunday izoh berdi: «Bizga yana bir qimmat, samarasiz, xavfli Ruanda uslubidagi nayrang kerak emas.
«Bu juda oddiy: odamlarni xavfli sayohatlardan toʻxtatishning yagona yoʻli – ularga boshpana izlash uchun haqiqiy xavfsiz yoʻllarni berishdir.»
Mehnat partiyasi va avvalgi konservativ hukumatlar ham kichik qayiqlar orqali Buyuk Britaniyaga kelayotgan muhojirlar sonini kamaytirishda qiyinchiliklarga duch kelishdi.
Konservatorlar kelganlarni Ruandaga joʻnatishni taklif qilishdi, ammo sxema huquqiy muammolar tufayli kechiktirildi. Umumiy saylovlar uni amalga oshirishdan oldin eʼlon qilindi.
Ser Kirning bosh vazir sifatidagi birinchi harakatlaridan biri uni nayrang deb atab, bu rejalarni bekor qilish edi.
Uning taʼkidlashicha, uning hukumati buning oʻrniga boʻgʻozdan oʻtishni tashkil etuvchi kontrabanda tarmoqlarini yoʻq qilishga eʼtibor qaratadi.
Ser Kir Starmer La-Mansh boʻgʻozi orqali odamlarni olib oʻtadigan «toʻdalarni yoʻq qilishga» vaʼda berdi.
Tafsilotlarni hisobga olmaganda, kelishuv huquqiy, siyosiy va amaliy toʻsiqlarga duch kelishi mumkin.
Soʻnggi yetti kun ichida dunyoda sodir boʻlayotgan voqealarga qanchalik eʼtibor qaratdingiz?
Kichik qayiqlar orqali Buyuk Britaniyaga kelayotgan odamlar soni bu yil rekord darajaga yetdi – lekin nega muhojirlar aynan bu yerni tanlashadi?
Keyinroq eʼlon qilinadigan Fransiya bilan «bitta ichkariga, bitta tashqariga» kelishuvi odamlarni kichik qayiqlarga chiqishdan toʻxtatishi kerak.