Yangi tadqiqot shuni ko’rsatdiki, ko’pincha e’tibordan chetda qoladigan va akvarium ozuqasi sifatida sotiladigan zooplanktonlar keng ko’lamli migratsiya naqshlari orqali global isishni yumshatishda muhim rol o’ynaydi.
Bu kichik «mashhur bo’lmagan qahramonlar» bahor mavsumida ko’p miqdorda oziq-ovqat iste’mol qiladi va yog ‘zaxiralarini to’playdi. Keyin ular Antarktika tubining yuzlab metrlariga tushadilar va u erda ushbu yog ‘zaxiralarini metabolizatsiya qiladilar.
Tadqiqotchilarning aniqlashicha, bu jarayon taxminan 55 million benzin bilan ishlaydigan avtomobilning yillik chiqindilariga teng bo’lgan miqdordagi karbonat angidridni ushlab turadi, bu uning atmosferaga chiqarilishini va global isishga qo’shimcha hissa qo’shishini oldini oladi.
Ushbu karbonat angidridni yutish qobiliyati avvalgi hisob-kitoblardan ancha yuqori. Biroq, ushbu kashfiyot bilan bir qatorda, zooplankton populyatsiyalariga tahdidlar kuchaymoqda.
Olimlar Antarktika suvlari, shuningdek Janubiy okean deb ham tanilgan ushbu organizmlarning yillik migratsiyasini va uning iqlim o’zgarishiga ta’sirini o’rganishga yillarini bag’ishladilar.
Xitoy Fanlar akademiyasidan tadqiqotning etakchi muallifi doktor Guang Yang topilmalarni «ajoyib» deb ta’riflab, Janubiy okeanning uglerod saqlash potentsialini qayta baholash zarurligini ta’kidladi.
Britaniya Antarktika tadqiqotidan tadqiqotning hammuallifi doktor Jennifer Freer zooplanktonning noyob hayot tsiklini ta’kidlab, «Hayvonlar mashhur bo’lmagan qahramon, chunki ularning hayot tarzi shunchalik ajoyib.»
Muhimligiga qaramay, zooplanktonlar kitlar va pingvinlar kabi Antarktida faunasining yanada xarizmatik turlariga nisbatan kam baholanadi.
Ular ko’pincha, agar tan olingan bo’lsa ham, onlayn tarzda sotib olish mumkin bo’lgan baliq ovqatining bir turi sifatida tan olinadi.
Biroq, ularning hayot tsikli ham g’alati, ham hayratlanarli. Krablar va lobsterlarga uzoqdan aloqador bo’lgan zooplankton turi bo’lgan copepodni ko’rib chiqing.
Ushbu mavjudotlar, atigi 1-10 mm uzunlikda, umrining ko’p qismini 500 metrdan 2 km gacha bo’lgan chuqurlikda tinch holatda o’tkazadilar.
Antarktikada ularni suratga olgan professor Daniel Mayorning ta’kidlashicha, mikroskopik tasvirlar ularning tanalarida, shu jumladan boshlarida taniqli yog ‘tomchilari kabi sezilarli yog’ zaxiralarini ochib beradi.
Ularning muhim funktsiyasiz, Yer atmosferasi ancha issiqroq bo’lar edi.
Dunyodagi okeanlar insonning qazilma yoqilg’i iste’moli natijasida hosil bo’lgan ortiqcha issiqlikning 90 foizini o’zlashtirdi. Janubiy okean ushbu absorbtsiyaning taxminan 40 foizini tashkil etadi, bu asosan zooplankton faoliyati bilan bog’liq.
Ushbu organizmlar karbonat angidridni qanday saqlashning aniq mexanizmlarini aniqlashga katta global sarmoyalar yo’naltirilgan.
Olimlar ilgari zooplanktonning uglerodni kundalik saqlashdagi roli haqida xabardor edilar, bunda bu hayvonlar tomonidan ishlab chiqarilgan uglerodga boy chiqindilar chuqur okeanga cho’kadi.
Biroq, zooplanktonning Janubiy okeandagi mavsumiy migratsiyasi natijasida uglerodning yutilishi miqdoriy jihatdan baholanmagan edi.
So’nggi tadqiqot copepodlarga, shuningdek krill va salplarni o’z ichiga olgan boshqa zooplankton turlariga qaratilgan.
Ushbu organizmlar okean yuzasida fitoplanktonni iste’mol qiladilar, ular fotosintez orqali karbonat angidridni organik moddaga aylantiradi, keyinchalik zooplankton ichida yog’ga aylanadi.
Ekseter universitetidan ushbu tadqiqotda ishtirok etmagan professor Daniel Mayor shunday dedi: «Ularning yog’i akkumulyatorga o’xshaydi. Ular qishni okeanning tubida o’tkazganda, ular shunchaki o’tirishadi va asta-sekin bu yog’ni yoki karbonat angidridni yoqishadi.»
U shunday qo’shimcha qildi: «Bu karbonat angidridni chiqaradi. Okeanlarning ishlash usuli tufayli, agar siz karbonat angidridni chuqurga qo’ysangiz, u CO2 chiqishi va atmosferaning isishiga hissa qo’shishi uchun o’nlab yillar yoki hatto asrlar kerak bo’ladi.»
Tadqiqot guruhi hisoblab chiqishicha, mavsumiy vertikal migratsiya nasosi deb nomlangan ushbu jarayon har yili 65 million tonna karbonat angidridni okean yuzasidan kamida 500 metr chuqurlikka olib o’tadi.
Ushbu jarayonga copepodlar, keyin krill va salplar eng katta hissa qo’shishi aniqlandi.
Ushbu uglerodning yutilishi taxminan 55 million dizel avtomobilining yillik chiqindilariga teng, AQSh EPAning issiqxona gazlari emissiyasi kalkulyatoriga ko’ra.
Tadqiqotda ushbu uglerod saqlashni, shuningdek, uglerodning yutilishini aniqlash uchun 1920-yillarga oid ma’lumotlar kiritilgan.
Tadqiqotchilar migratsiya tsiklining murakkabliklarini yanada chuqurroq tushunishga intilayotganligi sababli, ilmiy tadqiqotlar davom etmoqda.
Yil boshida doktor Freer va professor Mayor Janubiy Orkney orollari va Janubiy Georgiya yaqinidagi ser Devid Attenboro qutb tadqiqot kemasida ikki oy o’tkazdilar.
Olimlar zooplanktonni ushlash uchun katta to’rlardan foydalanganlar va hayvonlarni o’rganish uchun kemaga olib kelishgan.
«Biz ularni bezovta qilmaslik uchun to’liq qorong’ilikda qizil chiroq ostida ishladik», dedi doktor Freer.
U shunday qo’shimcha qildi: «Boshqalar 3-4C haroratda saqlanadigan xonalarda ishlashdi. Mikroskopga qarab soatlab u erda qolish uchun siz ko’p himoya vositalarini kiyasiz.»
Biroq, suv haroratining ko’tarilishi va tijorat krill ovlash zooplankton populyatsiyalarining kelajagiga potentsial tahdid soladi.
«Iqlim o’zgarishi, okean qatlamlarining buzilishi va ekstremal ob-havo barcha tahdidlardir», deb tushuntirdi professor Atkinson.
Bu omillar Antarktikadagi zooplankton populyatsiyasini kamaytirishi va okean tubida saqlanadigan karbonat angidrid miqdorini cheklashi mumkin.
Krill baliq ovlash kompaniyalari 2020 yilda yarim million tonnaga yaqin krillni yig’ib oldilar, BMT ma’lumotlariga ko’ra.
Xalqaro qonunlar bilan ruxsat etilgan bo’lsa-da, bu amaliyotni yaqinda Devid Attenboro okeani hujjatli filmida ta’kidlanganidek, atrof-muhit kampaniyalari tanqid qildilar.
Olimlarning ta’kidlashicha, ularning yangi topilmalari kelajakdagi global isish prognozlarining aniqligini oshirish uchun iqlim modellariga kiritilishi kerak.
«Agar bu biologik nasos mavjud bo’lmaganida, atmosferadagi CO2 darajasi hozirgiga nisbatan taxminan ikki baravar yuqori bo’lar edi. Shunday qilib, okeanlar CO2 ni tozalash va undan qutulish uchun juda yaxshi ish qilmoqda», deb tushuntirdi hammuallif professor Angus Atkinson.
Tadqiqot Limnology and Oceanography jurnalida chop etilgan.
BBCning Iqlim bo’yicha muharriri Jastin Roulettning eng so’nggi iqlim va atrof-muhit yangiliklari haqidagi eksklyuziv ma’lumotlarni har hafta elektron pochtangizga olish uchun bizning Kelajak Yer yangiliklar byulleteniga obuna bo’ling. Buyuk Britaniyadan tashqaridasizmi? Bu erda bizning xalqaro axborot byulleteniga obuna bo’ling.