«`html
Yaqinda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qoʻllab-quvvatlangan hisobot shuni koʻrsatdiki, soʻnggi ikki yil Somaliyadan tortib Yevropa qitʼasigacha boʻlgan hududlarda tarixdagi eng halokatli qurgʻoqchiliklarga guvoh boʻldi, bunda iqlim oʻzgarishi asosiy ogʻirlashtiruvchi omil sifatida aniqlandi.
Hisobot qurgʻoqchilikni «sekin harakatlanuvchi oʻlim» deb taʼriflaydi, u «sekin kirib keladi, resurslarni yoʻq qiladi va hayotni sekinlik bilan vayron qiladi», shu bilan birga uning qashshoqlik va ekotizimning qulashi kabi muammolarni kuchaytirishdagi rolini taʼkidlaydi.
Baholash Afrika, Oʻrta yer dengizi, Lotin Amerikasi va Janubi-Sharqiy Osiyo boʻylab keng tarqalgan taʼsirlarni taʼkidlaydi, shuningdek, shu yil boshida Somalida taxminan 4,4 million kishi oziq-ovqat xavfsizligi boʻyicha inqiroz darajasiga duch kelganini qayd etadi.
Hisobot hukumatlarni takomillashtirilgan erta ogohlantirish tizimlari kabi choralarni amalga oshirish orqali «yangi holat»ga tayyorgarlik koʻrishga chaqiradi.
«Bu sekin harakatlanuvchi global ofat, men koʻrgan eng yomoni», dedi hisobotning hammuallifi va AQSh Milliy qurgʻoqchilikni yumshatish markazining asoschisi doktor Mark Svoboda.
«Ushbu hisobot qurgʻoqchilikning hayotga, tirikchilikka va hammamiz bogʻliq boʻlgan ekotizimlarning sogʻligʻiga qanday taʼsir qilishini muntazam monitoring qilish zarurligini taʼkidlaydi.»
«Dunyo boʻylab qurgʻoqchilik nuqtalari» hisoboti 2023-yildan 2025-yilgacha eng koʻp zarar koʻrgan hududlarni koʻrsatib beradi.
Hisobotda aytilishicha, shu davrda iqlim oʻzgarishining isituvchi taʼsiri El-Nino tomonidan kuchaytirildi, bu global ob-havo sharoitlariga taʼsir qilishi maʼlum boʻlgan tabiiy iqlim hodisasidir.
El-Nino Sharqiy va Markaziy tropik Tinch okeanidagi sirt suvlari odatdagidan issiqroq haroratni boshdan kechirganda yuzaga keladi.
Bu koʻpincha Janubiy Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo, Shimoliy Janubiy Amerika va Janubi-Sharqiy Avstraliya kabi mintaqalarda quruqroq sharoitlarga olib keladi.
Shuningdek, hisobotda qishloq xoʻjaligida sugʻorish amaliyoti kabi inson bosimi suv resurslariga qoʻshimcha yuk qoʻyganligi tan olingan.
2023-yil yanvar oyiga kelib, Afrika shoxi 70 yildagi eng yomon qurgʻoqchilik bilan kurashayotgan edi, bu Keniyada, Efiopiyada va Somalida ketma-ket yillar davomida yomgʻirli mavsumlar muvaffaqiyatsizlikka uchraganidan keyin sodir boʻldi.
Bundan oldin 2022-yilda Somalida qurgʻoqchilik bilan bogʻliq ocharchilikdan taxminan 43 000 kishi vafot etgan edi.
Inqiroz Afrika yovvoyi tabiatiga ham taʼsir qildi, Botsvanadagi begemotlar qurigan daryo oʻzanlarida qolib ketishdi va Zimbabve va Namibiyada fillar muhtoj jamoalarni oziq-ovqat bilan taʼminlash va haddan tashqari oʻtlashning oldini olish uchun qirib tashlandi.
Hisobotda dunyodagi eng zaif aholi, ayniqsa ayollar qurgʻoqchilikdan nomutanosib ravishda zarar koʻrayotgani taʼkidlangan, bu esa keng tarqalgan ijtimoiy taʼsirlarga olib keladi.
Qurgʻoqchilikdan eng koʻp zarar koʻrgan Sharqiy Afrikaning toʻrtta mintaqasida majburiy bolalar nikohi holatlari ikki barobardan koʻproqqa oshdi, chunki oilalar omon qolishini taʼminlash uchun sep yigʻishga qiynalishdi, deyiladi hisobotda.
«Biz ushbu qurgʻoqchilik davrida koʻrgan moslashuv mexanizmlari tobora umidsiz tus oldi», dedi yetakchi muallif Paula Guastello. «Qizlar maktabdan chiqarilib, majburan turmushga berilmoqda, kasalxonalar qorongʻi boʻlib qolmoqda va oilalar ifloslangan suvni topish uchun quruq daryo oʻzanlarida teshiklar qazishmoqda – bular jiddiy inqiroz belgilaridir.»
Past va oʻrta daromadli mamlakatlar vayronagarchilikning asosiy ogʻirligini koʻtargan boʻlsa-da, hisobot hech bir davlat beparvo boʻlishga qodir emasligi haqida ogohlantiradi va ikki yillik qurgʻoqchilik va rekord issiqlik Ispaniyaning zaytun hosilini ikki barobarga kamaytirganini taʼkidlaydi.
Amazon havzasida suv sathining rekord darajada past boʻlishi baliqlarning oʻlishiga va yoʻq boʻlib ketish xavfi ostida turgan delfinlar xavfini oshirdi, shuningdek, yuz minglab odamlarni ichimlik suvi bilan taʼminlashga taʼsir qildi.
Qurgʻoqchilik hatto jahon savdosiga ham taʼsir qildi, 2023-yil oktyabridan 2024-yil yanvarigacha Panama kanalidagi suv sathi shunchalik pasayib ketdiki, kemalarning kunlik tranziti 38 tadan 24 taga kamaydi.
«Qurgʻoqchilik shunchaki ob-havo hodisasi emas – bu ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik favqulodda vaziyat boʻlishi mumkin», dedi hisobotning hammuallifi doktor Kelli Helm Smit.
«Savol bu yana takrorlanadimi yoki yoʻqmi emas, balki keyingi safar biz yaxshiroq tayyor boʻlamizmi yoki yoʻqmi degan savol.»
BBCning Jastin Roulatt bilan soʻnggi iqlim va atrof-muhit haqidagi hikoyalaridan xabardor boʻlib turish uchun bizning Kelajak Yer yangiliklarimizga obuna boʻling. Buyuk Britaniyadan tashqaridami? Bu yerda bizning xalqaro yangiliklarimizga obuna boʻling.
Bogʻda 300 turdagi oʻsimliklar boʻladi, ularning har biri iqlimga chidamliligi va biologik xilma-xilligi uchun tanlangan.
Turkiyadagi yongʻinlardan 50 mingdan ortiq odam evakuatsiya qilindi.
Olimlar global isish bu kabi issiq toʻlqinlarni yanada issiq va ehtimoliy qilayotganiga aniq ishonch bildirishmoqda.
Endryu Muir, fermerlar, jumladan, mustaqil guruh Nutrients Action Plan (NAP)ni baholashini eʼlon qiladi.
Ispaniyada iyun oyi uchun yangi issiqlik rekordi – 46C hafta oxiri oʻrnatildi, chunki Yevropa kuchli issiq toʻlqinni boshdan kechirmoqda.
«`