«`html
Taxminan mehnatga layoqatli aholining to’rtdan bir qismi, ya’ni 16 yoshdan 64 yoshgacha bo’lgan shaxslar hozirda ishsiz. Ishlash istagini bildirganlar tomonidan aytilgan eng ko’p uchraydigan sabablar – bu g’amxo’rlik majburiyatlari va sog’liq muammolari.
To’rt yillik mandat va katta ko’pchilikni hisobga olgan holda, Leyboristlar hukumati sog’lig’i bilan bog’liq muammolari bo’lgan shaxslarning ishchi kuchiga qayta integratsiyalashuvini osonlashtirishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyaga sarmoya kiritishi kutilgan edi, ehtimol yarim kunlik asosda. Dastlabki sarmoyani talab qilsa-da, bunday yondashuv uzoq muddatda sezilarli tejash imkonini berishi mumkin edi.
Buning o’rniga, o’tgan ma’muriyat davrida kuzatilgan moliyaviy beqarorlikning takrorlanishiga yo’l qo’ymaslik maqsadida hukumat tezkor tejash choralarini ko’rdi. Bu strategiya oxir-oqibat muammoli bo’lib chiqdi va keng tarqalgan ichki isyonning oldini olish uchun muhim siyosiy o’zgarishlarga olib keldi.
Bu vaziyat nafaqat hukumat ishlarining kundalik boshqaruvi, balki ma’muriyatning milliy yangilanish strategiyasining umumiy yo’nalishi bilan bog’liq muhim savollarni ham o’rtaga tashlaydi.
Hukumat mart oyidagi «farovonlikni isloh qilish» tashabbuslarini, ishga qaytishni osonlashtirish uchun mo’ljallanganligini doimiy ravishda ta’kidlab kelmoqda.
Kutilayotgan tejamkorlikning aksariyati shaxsiy mustaqillik to’lovlari (PIP) uchun qat’iyroq mezonlardan kelib chiqishi kutilgan edi, ular nogironlik bilan bog’liq qo’shimcha xarajatlarga duch kelgan shaxslarni qo’llab-quvvatlash uchun ajratiladi, ularning ish bilan ta’minlanganligidan qat’i nazar.
Mustaqil tahlilchilar, tejamkorlikning kattaroq qismi sog’lig’i bilan bog’liq muammolari bo’lgan shaxslarga ishchi kuchiga bosqichma-bosqich qayta integratsiyalashuvida, ehtimol yarim kunlik imkoniyatlar orqali yordam berish uchun yo’naltirilishi kerakmi yoki yo’qmi degan savolni o’rtaga tashladilar.
Bunday yordam potentsial ish beruvchi subsidiyalarini o’z ichiga olishi mumkin, ayniqsa yoshlarni ishga olishni rag’batlantirish uchun, ularga uzoq muddatli nafaqalarga tayanish o’rniga soliqlar orqali hissa qo’shish imkonini beradi. Bu yondashuv bir vaqtning o’zida ishchi kuchi tanqisligini hal qilishi va o’zaro manfaatli natijani anglatishi mumkin.
Leyboristlar partiyasi ichidagi norozilik ovozlari shuni ta’kidladiki, dastlabki qisqartirishlar asosan g’aznachining o’ziga yuklagan qarz olish cheklovlari tufayli byudjetdagi kamomadni bartaraf etishga qaratilgan. Asosiy tanqid shundan iborat ediki, bu favqulodda xarajatlarni qisqartirish mashqini tashkil etdi.
To’g’ri, g’aznachining byudjet hisob-kitoblariga qarz olish xarajatlarining oshishi ta’sir ko’rsatdi, bu qisman tashqi iqtisodiy omillar bilan bog’liq. Ushbu qisqartirishlar ushbu byudjetdagi kamomadni qoplash uchun amalga oshirildi.
2029-30 yilga kelib yillik 5 milliard funt sterling tejashga mo’ljallangan farovonlikni isloh qilish rejasi g’aznachi Rachel Reevesga o’zining «muhokama qilinmaydigan» qarz olish maqsadlariga erishishga imkon berishda muhim rol o’ynadi.
Darhaqiqat, hukumatning xarajatlar rejasini nazorat qilish uchun mas’ul bo’lgan Byudjet javobgarligi idorasi (OBR) taklif qilingan chora-tadbirlar etarli daromad keltirmasligini ko’rsatganida, Reeves Bahor bayonotida farovonlikni yanada qisqartirishni e’lon qildi.
Asosiy maqsad – kutilayotgan byudjet taqchilligini bartaraf etish uchun mablag’larni ta’minlash edi.
Manbalarning ko’rsatishicha, farovonlikni isloh qilish rejasi aynan shu sababga ko’ra tezlashtirilgan. Biroq, bu sog’liq bilan bog’liq nafaqa talablarining kuchayishi bilan bog’liq strukturaviy muammoni hal qilish uchun mo’ljallangan keng qamrovli farovonlikni isloh qilish dasturi emas edi.
Sobiq konservativ farovonlik vaziri Iain Duncan Smith, o’n yilga yaqin vaqt oldin, nogironlik nafaqalarini kamaytirish bo’yicha shunga o’xshash taklifni «himoyasiz» deb hisoblab, o’z lavozimidan iste’foga chiqdi.
Uning ta’kidlashicha, bunday qisqartirishlar resurslarni eng katta ehtiyojga ega bo’lganlarga ajratishning eng samarali usullarini aniqlashga qaratilgan «kengroq jarayon» ga integratsiyalashgan bo’lishi kerak.
«Yuqori kesish hech qachon ishlamaydi», dedi u, farovonlik byudjetidan tejashni tegishli islohotlarsiz olib qo’yadigan strategiyalarga ishora qilib.
Asosiy muammo aholining hech bo’lmaganda bir qanday ish bilan shug’ullanishga qodir bo’lgan o’sib borayotgan qismini etarli darajada qamrab ololmaydigan hozirgi farovonlik tuzilmasining ikkilik xususiyatida yotadi.
Vazirlar tomonidan «qattiq chegara» sifatida tavsiflangan ushbu moslashuvchanlik, odamlarni bosqichma-bosqich ishga qaytishni osonlashtirishdan ko’ra, o’zlarini butunlay ishga yaroqsiz deb e’lon qilishga, ayniqsa Universal Credit Health (UC Health) kabi farovonlik dasturlariga to’liq qaram bo’lishga undaydi.
Ba’zi yetakchi ekspertlar uchun bu sog’liq bilan bog’liq farovonlik talablarining ko’payishining asosiy omili hisoblanadi. Pandemiya bu tendentsiyani tezlashtirgan bo’lishi mumkin, ammo u taxminan o’n yil oldin paydo bo’lgan.
Mehnatga layoqatli aholining nogironlik nafaqalarini oluvchi qismi 2015 yilda 5% dan kam bo’lgan; hozirda u 7% ni tashkil qiladi.
Pandemiya davri sog’liq bilan bog’liq xavotirlarning kuchayishi va shaxsan baholashlarsiz talablarni soddalashtirilgan tarzda tasdiqlanishi tufayli bu o’sishni yanada kuchaytirdi. Ushbu talablar, shuningdek, tobora ruhiy salomatlik muammolariga tegishli edi.
Anonim qolishni so’ragan sobiq vazirning aytishicha, tizim amalda buzilgan.
«Haqiqiy muammo shundaki, odamlar internet saytlari yordamida PIP so’rovnomasida o’ynashni o’rganmoqdalar», deydi u. «Savollarga ballarni oladigan tarzda javob berish juda oson.»
Uning ta’kidlashicha, Buyuk Britaniya «nogiron bo’lganligi uchun odamlarga pul to’lashda eng yuqori nuqtada», odamlar boshqa mamlakatlarda bo’lgani kabi nogironlar aravachasi kabi jihozlar o’rniga pul olishadi.
Ruhiy salomatlikning ko’p turlari uchun terapiya kabi moddiy yordam pul o’tkazmalaridan ko’ra ko’proq ma’noga ega bo’lardi, deb ta’kidlaydi u.
Ammo ba’zi nogironlik kampaniyasi tashkilotchilari naqd to’lovlar o’rniga vaucherlar taklif qilish va shu bilan odamlarning xarajatlar ustidan avtonomiyasini olib tashlash «haqorat» va «xavfli» ekanligini aytishdi.
Ushbu bosimlar erishilgan kelishuvning mohiyatida ko’rinishi mumkin.
Pip to’lovlarini rejalashtirilgan qisqartirishlar kelgusi yilning noyabr oyidan boshlab faqat yangi da’vogarlarga qo’llaniladi va o’zgarishlardan ta’sirlanishi kutilayotgan 800 000 kishidan 370 000 ta joriy da’vogarni saqlab qoladi.
Leyboristlar partiyasidan parlament a’zosi va jamoatchilik g’aznachilik qo’mitasi raisi Dame Meg Hillier, boshqa isyonchilar bilan birgalikda, Pip to’lovlari uchun yangi to’rt ballik chegarani qo’llash nogironlik xayriya tashkilotlari bilan birgalikda ishlab chiqilishini ta’kidladi.
Ushbu «birgalikda ishlab chiqarish» kelajakdagi ko’proq da’vogarlarga ushbu pulni saqlab qolish imkonini beradi deb taxmin qilish o’rinli.
Universal kredit bo’yicha hukumat sog’liq bilan bog’liq joriy da’vogarlar uchun yuqori stavkani muzlatishni rejalashtirgan edi, ammo to’lovlar endi inflyatsiya bilan bir qatorda oshadi. Universal kreditning kelajakdagi da’vogarlari uchun eng og’ir holatlar to’lovlarni rejalashtirilgan yarimga qisqartirishdan saqlanib qoladi, bu har bir kishi uchun o’rtacha 3000 funt sterlingga teng.
Biroq, ushbu hisob-kitoblar hukumat nogironlar va uzoq muddatli sog’liq muammolari bo’lganlarga imkon qadar tezroq ish topishga yordam berish uchun sarflash uchun 1 milliard funt sterling miqdoridagi mablag’ni olib qo’yganining ta’sirini hisobga olmaydi. Bu dastlab 2029 yilgacha kelishi kerak emas edi.
Ushbu o’zgarish leyboristlarning o’zgarishlar xarajatlarni qisqartirishdan ko’ra islohotlar haqida degan argumentiga yordam beradi. Ammo bu hali ham ijtimoiy, moliyaviy va iqtisodiy inqirozni hal qilish uchun zarur bo’lgan miqyosdagi to’liq huquqli radikal islohot emas. OBR hali raqamlarni qilmagan.
Sobiq John Lewis rahbari ser Charlie Mayfield boshchiligidagi «Britaniyani ishda saqlash» tahlili, hukumat tomonidan ish beruvchilarning sog’liqni saqlash va nogironlikdagi rolini o’rganish uchun topshirilgan, hali e’lon qilinmagan.
Niderlandiyada, shunga o’xshash muammo yigirma yil oldin hal qilingan edi, ularning tizimi ish beruvchilarni odamlarga birinchi ikki yil davomida ishga qaytishga yordam berish xarajatlari uchun javobgar qiladi.
Bu erda korxonalar soliqlar, ish haqi va bandlik huquqlari siyosati xarajatlaridan xavotirda. Va kasal ishchilarni ishchi kuchiga qaytarishni qo’llab-quvvatlash uchun ish o’rinlari bormi yoki yo’qmi degan fundamental savol allaqachon mavjud.
Fiscal Studies instituti va Resolution Foundation tahlil markazlarining hisob-kitoblariga ko’ra, hukumatning orqaga qaytishi 3 milliard funt sterlingga tushishi mumkin, ya’ni g’aznachi Rachel Reeves kuzgi byudjetda soliqni oshirishi yoki o’ziga yuklangan xarajat qoidalariga rioya qilmoqchi bo’lsa, boshqa joylarda xarajatlarni qisqartirishi kerak.
Daromad solig’i chegarasini yana muzlatish – bu qulay reja bo’lib ko’rinadi. Hali bir necha oy bor, shuning uchun G’aznachilik o’sish barqarorlashadi va qarz olish xarajatlari joylashadi deb umid qilishi mumkin, bu OBR raqamlariga yordam beradi.
Buning barchasining aniq sababi mart oyida paydo bo’lgan xuddi shu Byudjet qoidasi matematika farqini bartaraf etishga urinish bo’lganligi hech kimga yo’qolmaydi.
Bozor sharoitlari tufayli o’zgarib turadigan Byudjet maqsadlariga erishish uchun har olti oyda moliyaviy rejalarni sozlash aslida qanchalik barqarorlikni va ishonchlilikni oshiradi, bu o’zgarishlarni oxir-oqibat amalga oshirib bo’lmaydi?
Xalqaro Valyuta Fondi tomonidan ilgari surilgan ushbu Byudjet tuzatishlari aslida yiliga bir marta kerak bo’ladi degan fikr bugungi kunda juda jozibali bo’lib tuyuladi.
Va keyin kattaroq savollar osilib qoladi.
Buyuk Britaniya o’n yil oldingiga qaraganda tubdan kasalroqmi va agar shunday bo’lsa, jamiyat hozirgi qo’llab-quvvatlash darajasini davom ettirishni xohlaydimi? Agar eng yaxshi dori haqiqatan ham ish bo’lsa, ba’zilar taklif qilganidek, ish beruvchilar bardosh bera oladimi va etarli ish o’rinlari bo’ladimi?
Yoki yaqin yillarda talablarning ko’payishiga sabab bo’lgan tizimning o’zi – avvalgi farovonlik qisqartirishlarimi, bu yanada o’ylangan turdagi islohotlarni talab qiladimi? Jismoniy muammolarning o’ziga xos xarajatlariga yordam berish uchun mo’ljallangan nogironlikni qo’llab-quvvatlash depressiya yoki tashvish bilan kasallanganlar tomonidan shunga o’xshash darajada talab qilinishi kerakmi?
Ushbu hukumat farovonlikka yana o’zgartirishlar kiritishga jur’at eta oladimi? Va tor Byudjet ishonchliligini ta’minlashda u o’z rejalari qonunga kiritilmay turib, ko’proq siyosiy ishonchni yo’qotmadimi?
Hukumat nafaqat qutiga qamalib qolgan. Ular sehrgarning hiylalaridan birini yaratganga o’xshaydi, ular o’zlarini orqalaridan kishanlab, qulflangan qutiga solishadi – faqat ularda Xudini yoki Bleynning qochish mahorati yo’q.
Hozircha bozorlar tinchligi, sterling va fond bozorlari ko’p yillik eng yuqori darajalarda ekanligi sababli yengillik bo’ladi. Ammo Byudjetdagi farqni bartaraf etishga qaratilgan urinish, hukumat qanday va agar qila oladimi degan yanada fundamental savollar bilan yakunlandi.
BBC InDepth veb-sayt va ilovadagi eng yaxshi tahlillar uchun uy bo’lib, taxminlarni shubha ostiga qo’yadigan yangi nuqtai nazarlar va kunning eng katta muammolari haqida chuqur xabarlar beradi. Shuningdek, biz BBC Sounds va iPlayer-ning fikr uyg’otuvchi kontentini namoyish etamiz. Quyidagi tugmani bosish orqali InDepth bo’limi bo’yicha fikr-mulohazalaringizni bizga yuborishingiz mumkin.
Steve Witherdenning aytishicha, yangi ikki pog’onali tizim nogironlar uchun ulkan nafaqa yo’qotishlarini anglatadi.
Bosh vazir keyingi hafta lavozimda bir yil to’lishini nishonlar ekan – u inqirozlar bilan kurashishga sarflaydi – Britaniya siyosati o’zini burilish nuqtasida topadi
Simon Casening aytishicha, vazirlar Leyboristlar hukumatining dastlabki kunlarida «muloqotda yaxshi bo’lmagan».
Keir Starmer kelasi hafta bo’ladigan ovoz berish oldidan ba’zi Leyboristlar partiyasining parlament a’zolariga shaxsan qo’ng’iroq qilib, ularni yutib olishga harakat qilmoqda.
Bosh vazir va uning jamoasi farovonlikni qisqartirish bo’yicha orqa o’rindiqda o’tirganlar bilan munosabatlarni tiklashga harakat qilmoqda.
«`