«`html
Ruanda va Kongo Demokratik Respublikasi Vashingtonda (AQSh) ikki davlat oʻrtasidagi oʻn yilliklar davom etgan mojaroni hal qilishga qaratilgan tinchlik bitimini rasmiylashtirdi, bu esa AQShning qimmatbaho mineral resurslariga kirishiga taʼsir qilishi mumkin.
Kelishuv Kongo Demokratik Respublikasining sharqida faoliyat yuritayotgan qurolli guruhlarni «chekinish, qurolsizlantirish va shartli integratsiyalash»ni nazarda tutadi.
Toʻliq tafsilotlar hali ham cheklangan va avvalgi mintaqaviy tinchlik tashabbuslari muvaffaqiyatsizlikka uchragan boʻlsa-da, AQSh va Kongo rahbarlari bu kelishuvni muhim yutuq sifatida taqdim etmoqda.
«Bugun zoʻravonlik va vayronagarchilik tugaydi va butun mintaqa umid va imkoniyatlarning yangi sahifasini boshlaydi», – dedi AQSh prezidenti Donald Trump juma kuni.
Oval ofisda soʻzlagan Trump vitse-prezident JD Vance, Davlat kotibi Marko Rubio, Kongo Demokratik Respublikasi va Ruanda vakillari bilan birga ushbu tinchlik shartnomasini «shonli gʻalaba» deb eʼlon qildi.
«Bu ulkan yutuq», – dedi Trump afrikalik delegatlar tomonidan ilgari imzolangan bitimni imzolashdan oldin.
Kongo va Ruanda tashqi ishlar vazirlari kelishuvni AQSh Davlat departamentida rasman imzoladilar.
Kelishuvdan xabardor boʻlgan rasmiyning soʻzlariga koʻra, «Qatar bu kelishuvni taʼminlashda muhim rol oʻynadi», deya qoʻshimcha qildi u, AQSh va Qatar yaqin hamkorlik qildi.
«Prezident Feliks Tshisekedining yana bir diplomatik muvaffaqiyati – bu, albatta, 30 yildan ortiq vaqtdagi eng muhimi», – deyiladi Kongo prezidenti ofisining juma kungi imzolash marosimini kutish bayonotida.
Tshisekedi, Ruanda prezidenti Paul Kagame va prezident Trump oʻrtasida Vashingtonda boʻlib oʻtishi mumkin boʻlgan uchrashuv boʻyicha muhokamalar boʻlib oʻtdi, ammo sana tasdiqlanmadi.
Oʻn yillar davom etgan mojaro joriy yilning boshida M23 isyonchilari Kongo Demokratik Respublikasining sharqiy qismlarining sezilarli qismini, jumladan, mintaqaviy poytaxt Goma, Bukavu shahri va ikkita aeroport obʼektini egallab olgani bilan kuchaydi.
Yaqinda boʻlib oʻtgan isyonkorlar hujumi minglab odamlarning oʻlimiga va yuz minglab tinch aholining koʻchirilishiga olib keldi.
Hududiy yoʻqotishlardan soʻng, Kinshasa hukumati AQShdan yordam soʻradi va xabarlarga koʻra, xavfsizlik kafolatlari evaziga muhim minerallarga kirishni taklif qildi. Kongo Demokratik Respublikasining sharqiy qismi koltan va global elektronika sektori uchun muhim boʻlgan boshqa resurslarga boy.
Ruanda M23ni qoʻllab-quvvatlashni rad etadi, garchi dalillar yetarli boʻlsa ham, mintaqadagi harbiy mavjudligi FDLR kabi qurolli guruhlar tomonidan tahdidlarga qarshi mudofaa chorasi ekanligini taʼkidlamoqda – asosan, 1994-yildagi Ruanda genotsidi bilan bogʻliq etnik xutulardan tashkil topgan isyonchi militsiya.
Oʻz navbatida, Ruanda Kongo hukumatini FDLRni qoʻllab-quvvatlashda ayblamoqda, bu ayblovni Kongo Demokratik Respublikasi rad etadi. FDLRning mavjudligi Kigali uchun asosiy tashvish boʻlib qolmoqda.
Oʻtgan hafta kelishuvning dastlabki tafsilotlari eʼlon qilinganida, bayonotda «hududiy yaxlitlikni hurmat qilish va harbiy harakatlarni taqiqlash toʻgʻrisidagi qoidalar» tilga olingan, ammo aniq tafsilotlar yoʻq edi.
Bayonotda shuningdek, «qochqinlar va ichki koʻchirilgan shaxslarning qaytishini osonlashtirish» masalasi ham koʻtarilgan.
Reuters agentligining xabar berishicha, Kongo muzokarachilari dastlab Ruanda askarlarini darhol olib chiqib ketishni talab qilishgan, ammo Kongo hududida kamida 7000 askari borligi xabar qilingan Ruanda rad etdi.
Ruanda tashqi ishlar vaziri Olivier Nduhungirehe imzolashdan bir kun oldin bergan bayonotida «tinchlik shartnomasining loyihasini sizdirishni» tanqid qilib, Ruanda «boshqa tomonlardan muhokamalarning maxfiyligini hurmat qilishni talab qilganini» taʼkidladi.
Ruanda qoʻshinlarining Kongo Demokratik Respublikasidan toʻliq chiqib ketishi talabi jiddiy bahs nuqtasi boʻlib qolmoqda.
Biroq, Nduhungirehe «hujjatda ‘Ruanda Mudofaa Kuchlari’, ‘Ruanda qoʻshinlari’ yoki ‘chiqarib ketish’ degan soʻzlar umuman yoʻq», dedi.
Imzolash marosimidan bir necha soat oldin Tshisekedining idorasi shunday dedi: kelishuv «haqiqatan ham Ruanda qoʻshinlarining chiqib ketishini nazarda tutadi… [ammo] shunchaki ‘chiqarib ketish’ga nisbatan ‘chekinish’ atamasini afzal koʻrdi, chunki ‘chekinish’ kengroq maʼnoga ega.»
Imzolangan kelishuvning toʻliq tafsilotlari ommaga eʼlon qilinmaguncha, bir nechta muhim savollar javobsiz qolmoqda:
Juma kungi imzolashdan oldin Ruanda hukumati vakili Yolande Makolo Reuters agentligiga «bizning chegara hududimizdagi mudofaa choralarini bekor qilish» FDLRning «zararsizlantirilishiga» bogʻliq boʻlishini maʼlum qildi.
Hozirgi mojarodagi asosiy omil boʻlgan M23 isyonchilari 16 yil oldin demobilizatsiyani taʼminlay olmagan avvalgi tinchlik kelishuvidan kelib chiqqan.
Oʻtgan yili Ruanda va Kongolik ekspertlari Angola vositachiligida Ruanda qoʻshinlarini olib chiqish va FDLRga qarshi qoʻshma operatsiyalar boʻyicha ikkita alohida kelishuvga erishdilar. Biroq, har ikki davlat vazirlari kelishuvni ratifikatsiya qila olmadilar, natijada Angola mart oyida vositachi sifatida chiqib ketdi.
Go to BBCAfrica.com for more news from the African continent.
Follow us on Twitter @BBCAfrica, on Facebook at BBC Africa or on Instagram at bbcafrica
The US has historically given automatic citizenship to anyone born in the country, but this principle is not the norm globally.
The US president also reiterates his claim that Iran’s nuclear facilities have been «obliterated».
The justices sided with Maryland parents who argued they have a religious right to skip some books.
Because of the ruling to limit injunctions, Trump’s birthright citizenship order will be able to take effect, 30 days after the courts opinion was filed, the court said.
President Trump told the BBC’s Nomia Iqbal that he would bomb the country again «without question» if uranium enrichment escalated.
«`