67 ёшли Касем Абу ал-Хижо: «Мен жуда ғазабдаман», дея айтиб, овозини қайғу босиб кетди. Унинг бу сўзлари яқинда юз берган фожиадан кейин кўплаб одамларнинг руҳий ҳолатини ифодалайди.
Шанба куни Эрон ракетаси Исроилнинг шимолидаги уйига тушиб, оиласининг тўрт аъзосини ўлдирди. Бетон бино вайрон бўлиб, тасаввур қилиб бўлмас даражада вайронага айланди.
Гувоҳларнинг сўзларига кўра, воқеадан кейинги манзара даҳшатга солади: шахсий буюмлар – китоблар, кийим-кечак, болалар ўйинчоқлари йўл бўйлаб сочилган инсон қолдиқлари билан аралашиб кетган. Ракета кўчани зулматга ботирган, қутқарувчилар қурбонларни топиш учун қон изларини кузатишга мажбур бўлишган.
Қурбонлар Касемнинг 45 ёшли қизи Манор Хатиб, 20 ёшли ва 13 ёшли набиралари Шада ва Ҳала, ва уларнинг 41 ёшли холалари Манол Хатиб эканликлари аниқланди. Улар уйнинг мустаҳкамланган хавфсиз хоналарига паноҳланган бўлишса ҳам, ракета тўғридан-тўғри уларга тегиб кетган.
Оила Исроилнинг шимолидаги араб кўпчилик яшовчи Тамра шаҳрида яшаган. Ҳужумдан кўп ўтмай, интернетда Тамрага Эрон ракеталарининг тушишини акс эттирувчи видео пайдо бўлди. «Қишлоққа, қишлоққа», деган бақириқ эшитилади, сўнгра бир гуруҳ «Қишлоғингиз ёниб кетсин», дея қўшиқ айтиб, қўлларини чаплаб, олқишлаб туришган.
«Улар менинг оиламга нима бўлгани ҳақида қўшиқ айтишди», – дея пичирлайди Касем, марҳумларни хотирлаш маросимида азадор қариндошлари билан ўралиб. Исроилда арабларга қарши шиорлар билан ҳужумни нишонлаётган исроилликларга оид бу видео Исроилда кенг қораланди, президент Исоқ Герцог буни «ҳайратомуз ва шармандалик» деб атади.
Бироқ, Тамрадаги ғазаб янада чуқурроқ. Исроилдаги кўплаб араб кўпчилик яшовчи жамоалар каби, Тамранинг 38 000 аҳолиси учун ҳам жамоат бомбапаноҳлари йўқ, бу яқиндаги яҳудий кўпчилик яшовчи Кармиел шаҳри (55 000 аҳоли) билан кескин фарқ қилади, у ерда 126 та жамоат бомбапаноҳлари мавжуд.
Бу тенгсизлик узоқ вақтдан бери долзарб муаммо бўлиб келган. Ливан чегараси яқинида жойлашган Тамранинг шимолий Исроилдаги жойлашуви уни Ҳизбуллоҳ томонидан ракета ҳужумларига нисбатан жуда ҳам заиф қилади. 2024 йил октябридаги олдинги ҳужумда бир аҳоли вакили жиддий жароҳат олган.
Исроил аҳолисининг тахминан чорак қисми етарли бомбапаноҳларга эга эмас, лекин Исроил Давлат контроллерининг 2018 йилдаги ҳисоботига кўра, яҳудий бўлмаган жамоаларда бу кўрсаткич деярли икки баравар кўп.
BBC Исроил Мудофаа вазирлигига изоҳ бериш учун мурожаат қилди.
Исроилнинг бешинчи қисмини ташкил этувчи фаластинлик Исроил фуқаролари қонуний жиҳатдан тенг ҳуқуқларга эга, бироқ тез-тез камситилиш ва иккинчи даражали муомалага дуч келишади. 1990-91 йиллардаги Форс кўрфази урушидан кейин Исроил янги турар жой биноларида мустаҳкамланган хавфсиз хоналар қуришни мажбурий қилган, бироқ араб жамоалари кўпинча қатъий режалаштириш чекловларига дуч келишади, бу эса ушбу муҳим бомбапаноҳларни қуришга тўсқинлик қилади.
Тамра уйларининг тахминан 40 фоизида шахсий хавфсиз хоналар мавжуд, бунинг натижасида кўплаб одамлар ҳужумлар вақтида қўшниларга боғлиқ бўлиб қолишади, бу эса огоҳлантириш вақти камлигини инобатга олган ҳолда хатарли вариант ҳисобланади.
Бу заифликнинг аянчли воқеаси Тамрада яққол кўринади. Қоронғулик тушиши билан огоҳлантирувчи сигналлар янграйди, сиреналар уф ура бошлайди ва шанба куни юз берган фожиадан ҳали ҳам азоб чекаётган аҳоли хавфсиз жойга шошилади, бу эса ҳимояни яхшилашга бўлган муҳим эҳтиёжни кўрсатади.
Бу бомбапаноҳ етишмовчилиги Негев чўлидаги тан олинмаган бедуин жамоаларида янада жиддийроқ. 2024 йил апрелида ракета парчаларидан жароҳат олган шундай жамоадан бир қиз бир йил давомида шифохонада ётиб даволанган.
Муаммо камбағал яҳудий жамоаларида ҳам мавжуд. Иброний университетининг сўнгги сўровномаси жамоатчилик фикридаги катта фарқни кўрсатади: яҳудий исроилликларининг 82,7 фоизи Эронга қарши ҳужумни қўллаб-қувватласа, араб исроилликларининг 67,9 фоизи қарши; араб исроилликларининг 69,2 фоизи қўрқувни, 25,1 фоизи эса ноумидликни билдирган.
Амит араб жамиятидаги бепарволик туйғусининг тарқалишини, таълим, бандлик ва муҳим хавфсизлик чораларидаги тенгсизликни айтиб ўтди. Тамра шаҳар ҳокимияти расмийси Адель Хатиб асосий фикрни шундай якунлайди: «Бу воқеадан кейинги кунларда ғазабни ҳис қилиш мумкин».
Расмий статистикага кўра, 2023 йилда араб аҳолисининг 42,4 фоизи қолоқлик чегарасидан пастда яшаган – бу миллий ўртача кўрсаткичдан икки баравар кўп. 2021 йилдаги режа бу тенгсизликни бартараф этишга қаратилган бўлса-да, ҳозирги ҳукуматнинг бюджетдаги қисқаришлар тараққиётга тўсқинлик қилмоқда.
Газадаги давом этаётган можаро туфайли юзага келган бу қисқаришлар араб жамоаларининг дуч келаётган муаммоларини янада кучайтирди. Амит вазиятни «араб жамияти… тош ва қаттиқ жой орасида» деб таърифлайди, у ҳукумат сиёсати ва кенгроқ минтақавий можаро ўртасида қолган.
16 ёшли қўшни Муҳаммад Усмон жамоавий қайғу ва ғазабни акс эттириб, зўравонлик туфайли порлоқ орзулари сўнган ёш аёл Шаданинг фожиали йўқолишини айтади.
Хотира маросимида жамоа аъзолари йиғилиб, қайғуларини ва тинчлик учун умумий илтимосларини баҳам кўришган. Касемнинг сўнгги сўзлари: «Бомбалар араблар ёки яҳудийлар ўртасида танлов қилмайди. Биз бу урушни тугатишимиз керак. Биз уни ҳозироқ тугатишимиз керак», – деган фикри теран шошилинчлик ва умумий инсонийлик туйғусини акс эттиради.
Фотосуратлар Том Беннетт томонидан олинган
Ташқи ишлар вазири Тел-Авивдан чартер рейслари Исроил ҳаво ҳудуди қайта очилгандан кейин бошланишини айтди.
Исроил армияси реакторнинг ядровий қисми муҳри «ядровий қурол яратиш» учун фойдаланилмаслиги учун нишонга олинганини маълум қилди.
Трампнинг матбуот котиби президент Эрон билан «музокараларнинг катта эҳтимоли» борлигига ишонади деб билдирди.
Исроил ҳужумни «жиноят» деб қоралади, Эрон эса яқиндаги жойни, касалхонани эмас, нишонга олганлигини иддао қилди.
Эроннинг Исроилга қарши ракета ҳужуми чоғида Беэр-Шебадаги касалхонага зарба берилди.