Hozirgi Yaqin Sharqdagi vaziyat 2003 yilgi voqealarni eslatadimi? Ko’pchilik shu savolni bermoqda.
2003 yilda Buyuk Britaniya ommaviy qirg’in qurollarining mavjudligi haqidagi taxminlarga asoslanib (keyinchalik bu qurollar yillar oldin yo’q qilingani isbotlangan), Iroqqa qarshi AQSh bilan birgalikda juda tortishuvli harbiy aralashuvda qatnashgan edi.
Amerikaning eng yaqin ittifoqchisi sifatida Buyuk Britaniyaning Yaqin Sharqdagi har qanday potentsial AQSh harbiy harakatlarida ishtirok etishi deyarli aniq. Agar AQSh Eronning yadro dasturini zararsizlantirishda Isroilga yordam berish uchun qo’shinlarini yuborsa, Buyuk Britaniya qanday rol o’ynaydi?
Dastlab, Buyuk Britaniyaning pozitsiyasi Isroil-Eron mojarosida markaziy emas.
Buyuk Britaniya boshqa G7 davlatlari bilan birgalikda vaziyatni yumshatishga chaqirdi; ammo, Isroil bu chaqiriqlarga quloq solmaydigan ko’rinadi.
Buning sababi, yaqinda Buyuk Britaniyaning ikki isroillik vazirga falestiliklarga qarshi zo’ravonlikni qo’zg’atishda ayblanib, G’arb sanktsiyalarida ishtirok etganidan keyin Buyuk Britaniya-Isroil munosabatlari keskinlashgan.
Bundan tashqari, Isroil bu voqeani Eronning yadro dasturiga qarshi harbiy harakatlar uchun strategik imkoniyat deb hisoblaydi va diplomatiyani eskirgan deb biladi. (Xabarlarga ko’ra, Isroil Eronni hujum qilish haqida Buyuk Britaniyani xabardor qilmagan, chunki uni ishonchsiz sherik deb hisoblaydi.)
Shunga qaramay, Buyuk Britaniya Yevropa ittifoqchilari bilan birgalikda muhim diplomatik rolni o’ynaydi. Ushbu ittifoqchilar 2015 yildagi JCPOA Eron yadro kelishuvini ishlab chiqishda muhim rol o’ynagan bo’lib, unda sanktsiyalarni yumshatish evaziga keng ko’lamli BMT tekshiruvlari o’tkazilgan, ammo AQSh 2018 yilda kelishuvdan chiqib ketgan.
Hozirda Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri Vashingtonda AQSh hamkasbi bilan uchrashmoqda va juma kuni Jenevada Fransiya, Germaniya va Yevropa Ittifoqi vakillari bilan birgalikda Eron bilan muzokaralarda ishtirok etadi.
Buyuk Britaniya Yaqin Sharq va Hind okeanida muhim harbiy va strategik aktivlarga ega.
Mana, ular qanday ishtirok etishi mumkin.
Buyuk Britaniya va AQSh tomonidan qo’shma boshqariladigan kichik Hind okeani oroli bazasi Diego Garsiya o’z o’lchamiga nisbatan strategik ahamiyatga ega.
Eronning 3700 km uzoqligida joylashgan bu baza AQSh havo kuchlarining B-2 Spirit bombardonchilari uchun tayanch baza vazifasini bajarishi mumkin, bu esa GBU-57 Massive Ordnance Penetrator (MOP) bombasini qo’llashga qodir yagona samolyot hisoblanadi.
General Petraeus tomonidan «tog’ni buzuvchi» deb ta’riflangan bu 13,6 tonnalik bomba, ehtimol, Eronning Fordo boyitish zavodini buzishga qodir yagona quroldir.
AQShning Diego Garsiyani ishlatishi Buyuk Britaniyaning roziligiga bog’liq. Bosh prokuror hukumatga har qanday Buyuk Britaniya harbiy aralashuvi qonuniy bo’lib qolishi uchun faqat mudofaa xususiyatiga ega bo’lishi kerakligini maslahat bergan.
B-2 samolyotining masofasi (deyarli 7000 mil) va yonilg’i quyish imkoniyatlari AQShga Diego Garsiyasiz Fordoni urish imkonini beradi; ammo, uning ishlatilishi muhim omil hisoblanadi.
Buyuk Britaniya Kiprda ikkita muhim aktivga ega: hozirda Typhoon samolyotlarining kuchaygan kontingenti joylashgan RAF Akrotiri va Ayios Nikolaos razvedka stantsiyasi.
Britaniya armiyasi Kiprni tezkor qo’shin joylashtirish bazasi sifatida foydalanadi.
RAF Typhoon samolyotlari hozirda «Shader» operatsiyasida IS va Al-Qoida nishonlarini kuzatib va vaqti-vaqti bilan zarba berish bilan shug’ullanadi. O’tgan yili Isroil-Eron o’rtasidagi qisqa muddatli mojaro davrida Buyuk Britaniya samolyotlari Eron dronlarini urib tushirishda yordam bergan. Biroq, hozirgi mojaro davrida Isroil Buyuk Britaniyadan yordam so’ramadi.
Qirollik dengiz floti tarixan mina tozalash operatsiyalari orqali Fors qo’ltig’i va Hormuz bo’g’ozining xavfsizligini ta’minlashda muhim rol o’ynagan. Biroq, bu mavjudlik yaqinda kamaydi.
Mudofaa vazirligi Fors qo’ltig’ida hozirda bitta mina tozalash kemasi, HMS Middleton borligini tasdiqlaydi, lekin kemalar jangovar operatsiyalarda ishtirok etmasligini qo’shimcha qiladi.
Buyuk Britaniya, shuningdek, Iroqda kichik harbiy bazaga va Umonda port inshootlariga ega.
Eron o’ziga qarshi hujumlarda ishtirok etgan yoki yordam bergan har qanday davlatga qarshi qasos olish bilan tahdid qilmoqda.
AQSh bazalari va harbiy kemalari asosiy nishon bo’ladi. Agar Buyuk Britaniya AQShning Diego Garsiyani ishlatishga ruxsat bersa, Buyuk Britaniya qasos olish harakatlariga, jumladan, RAF Akrotiri va ichki xavfsizlikka qarshi ballistik raketalar hujumlariga duch kelishi mumkin.
Eron tashqi ishlar vazirligi vakili Said Xotibzadeh bu «Amerikaning urushi emas» deb bayon qildi.
Isroil armiyasi «yadro quroli ishlab chiqishni» oldini olish uchun reaktorning yadro muhrini nishonga olganligini da’vo qildi.
Trumpning matbuot kotibi prezident Eron bilan «muzoqaralarning katta ehtimoli» borligiga ishonganini bildirdi.
Isroilning Beersheba shahridagi kasalxona Eron raketalarining zarbasi ostida qoldi.
BBC muxbiri Lyusi Uilyamson Beershebadagi Soroka kasalxonasining oldidan xabar berib, favqulodda xizmatlar vaziyatni baholash bilan band.