Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 17 июнь куни Остона шаҳрида бўлиб ўтган Марказий Осиё – Хитой саммитининг иккинчи йиғилишида иштирок этди, деб хабар берди Президент матбуот хизмати.
Қозоғистон Президенти Қосим-Жўмарт Тоқаев раислигида бўлиб ўтган саммитда Хитой раиси Си Цзиньпин, Қирғизистон Президенти Садир Жапаров, Тожикистон Президенти Эмомали Раҳмон ва Туркманистон Президенти Сердар Бердимуҳамедов ҳам иштирок этди.
Кун тартибида Марказий Осиё давлатлари ва Хитой ўртасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликни асосий соҳаларда кенгайтириш, шунингдек, долзарб халқаро ва минтақавий масалаларни кўриб чиқиш масалалари бўлди.
Президент Мирзиёев Марказий Осиё давлатлари билан дўстлик ва ҳамкорликни мустаҳкамлашда, минтақанинг барқарор ривожланишини аниқ лойиҳалар ва дастурлар орқали қўллаб-қувватлашда Президент Си Цзиньпиннинг ролини таъкидлади.
2023 йилда Сианьда бўлиб ўтган биринчи саммитдан кейин Марказий Осиё – Хитой ҳамкорлигидаги сезиларли ютуқлар қайд этилди. Буларга котибиятнинг ташкил этилиши, самарали вазирлик ва эксперт учрашувлари механизмлари ва кенг қамровли ҳамкорлик учун ҳуқуқий базанинг ривожланиши киради. Марказий Осиё ва Хитой ўртасидаги икки томонлама савдо бу йил 100 миллиард долларга етиши кутилмоқда.
“Бу форматдаги ҳамкорликнинг ривожланиши, бир томондан, Марказий Осиёнинг ўзидаги чуқур ўзгаришлар, яъни ишонч, яхши қўшничилик ва шериклик маконига айланиши билан, бошқа томондан эса, Хитой раҳбариятининг қўшни мамлакатлар билан дўстона алоқаларни ривожлантириш ва глобал “Камар ва йўл” ташаббусини илгари суришга бўлган изчил содиқлиги билан таъминланмоқда”, деди Ўзбекистон Президенти.
Президент Мирзиёев сўнгра минтақавий ҳамкорликни янада ривожлантириш бўйича ўз тасаввурларини баён этиб, жорий саммит халқаро вазиятнинг ёмонлашаётган фонида бўлиб ўтаётганини таъкидлади.
Рақобат кучайиши кучайиб бораётган кескинликни ва хавфсизлик ва барқарор ривожланишга янги таҳдидларни юзага келтирмоқда.
“Халқаро низо ва можароларни ҳал қилишда куч ишлатишни асоссиз ва йўл қўйилмас деб ҳисоблаймиз”, деб таъкидлади Президент Мирзиёев. “Ишонаманки, барча низо ва келишмовчиликлар фақат дипломатик йўл билан – музокаралар столида, суверенитетни ҳурмат қилиш, халқаро ҳуқуқ нормалари ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Уставига асосланган ҳолда ҳал этилиши керак”.
Саммит давомида Абадий яхши қўшничилик, дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартноманинг қабул қилиниши минтақавий барқарорлик учун тарихий аҳамиятга эга эканлиги таъкидланди. У аниқ механизмлар ва лойиҳаларни ўз ичига олган узоқ муддатли шериклик концепциясини ишлаб чиқишни таклиф қилди.
Президент Хитой билан савдо, инвестиция ва технология шериклиги барча Марказий Осиё мамлакатларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш стратегияларига эришишда кучли двигатель бўлиб хизмат қилишини таъкидлади. У минтақанинг ортиб бораётган салоҳиятини Хитойнинг саноат етакчилиги билан бирлаштириш билим алмашинуви ва технологиялар трансферининг самарали механизмлари билан кенг имкониятларнинг умумий маконини яратиши мумкинлигини билдирди.
У янги иқтисодий шериклик дастурини тезкорлик билан қабул қилишни ва бош вазир ўринбосарлари даражасида Савдо ва инвестициялар бўйича минтақавий кенгашни ташкил этишни таклиф қилиб, йил охиригача биринчи йиғилишни ўтказишни таклиф қилди. Савдони рағбатлантириш учун у “Рақамли Камар ва йўл” доирасида “Электрон Ипак йўли” кўп томонлама савдо платформасини яратишни тарафдорлик қилди.
У шунингдек, қоидалар ва стандартларни мувофиқлаштириш ва экспорт маҳсулотларини Хитой талабларига мувофиқ сертификатлаштириш учун Тошкентда Саноат стандартлаштириш ва сертификатлаштириш бўйича минтақавий марказни, шунингдек, корхоналар, илмий-тадқиқот институтлари ва муҳандислик марказларини жалб этган технологиялар трансфери бўйича йўл харитасини яратишни таклиф қилди.
Президент Мирзиёев иқтисодий салоҳиятни очувчи саноат ва инфратузилмавий ўзаро боғлиқликни мустаҳкамлаш зарурлигини таъкидлади. У Хитой инвестициялари ва технология ечимлари билан ўзаро боғланган саноат кластерлари, технопарклар ва логистика марказларини яратиш бўйича “Марказий Осиё – Хитой” саноат ва инфратузилмавий камари узоқ муддатли стратегиясини таклиф қилди.
У шунингдек, юқори кучланишли электр узатиш линиясини қуриш бўйича мегалойиҳани ва йирик минтақавий лойиҳаларни қўллаб-қувватлаш учун самарали молиявий инструментлар заруратини ўз ичига олган Марказий Осиё ва Хитойнинг энергетика тизимларини бирлаштиришнинг аҳамиятини таъкидлади.
“Мавжуд халқаро механизмлар муҳим роль ўйнайди, бироқ улар минтақанинг инвестициявий эҳтиёжларини тўлиқ қамраб олмайди. Мутахассисларнинг фикрича, Марказий Осиёда инфратузилмани ривожлантиришга капитал инвестициялар тақчиллиги юзлаб миллиард долларни ташкил этади”, деб таъкидлади Ўзбекистон раҳбари.
У инфратузилма ташаббусларини ривожлантириш учун Марказий Осиё – Хитой ривожланиш жамғармасини ташкил этишни таклиф қилди.
Яна бир устувор йўналиш Марказий Осиё ва Хитой ўртасида транспорт алоқаларини ривожлантиришдир. Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўлининг ишга туширилиши янги Евразия транспорт ва транзит тизимининг асосий элементи сифатида кўрсатилди, Трансафғон темир йўли лойиҳаси эса янада кўпроқ имкониятларни очади.
“Бу стратегик соҳада келажакка умумий қарашни ишлаб чиқиш учун, мен транспорт агентликларимизни майдон тадқиқотлари ўтказиш, логистика инфратузилмасини модернизация қилиш имкониятларини ўрганиш ва товарларни муқобил йўналишлар бўйлаб ташиш бўйича синов лойиҳаларини амалга ошириш учун эксперт гуруҳларини тузиш бўйича кўрсатма бериш зарур деб ҳисоблайман”, деб таклиф қилди Президент Мирзиёев.
Бу гуруҳлар кейинги саммитгача транспорт йўлаклари ва замонавий транзит инфратузилмасининг ягона харитаси бўйича таклифларни ишлаб чиқиши кутилмоқда.
Иқлим ўзгариши муаммоларига тўхталиб, у 2030 йилгача “яшил” ривожланиш дастурини тезлаштириш ва чўл яшовчи ерларни тиклаш, бузилган ерларни тиклаш ва қуруқ ва чўл зоналарида биоэкологик барқарорликни яхшилаш бўйича мулоқот ва шериклик учун Экологик иттифоқни ташкил этишни таъкидлади.
“Мен алоҳида сунъий интеллект ва рақамли технологиялар соҳасидаги ҳамкорлик имкониятларига тўхтаб ўтмоқчиман. Бу соҳалар бугунги кунда узоқ муддатли ўсишнинг драйверлари бўлиб, миллий иқтисодиётларнинг рақобатбардошлигини белгилаб беради”, деб таъкидлади Президент.
Иқтисодий ўзаро таъсир учун барқарор рақамли инфратузилмани яратиш учун у ўзаро интеграцияланган катта маълумотлар банклари ва қайта ишлаш марказлари тармоғини яратишни ва асосий энергетика ва транспорт йўналишлари бўйлаб Марказий Осиё – Хитой рақамли оптик-толали линиясини қуришни таклиф қилди.
“Бизнинг бебахо бойлигимиз – бу маданиятларимизни бойитиш ва халқларимизни яқинлаштиришга бўлган умумий интилишдир. Ўзаро саёҳатларни енгиллаштириш ташаббуси ва маданий-гуманитар тадбирлар дастури шу мақсадларга қаратилган”, деди президент.
Ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш учун у Марказий Осиё ва Хитойнинг тарихий ва маданий бойликларини намойиш этувчи, тадқиқотчилар, талабалар, сайёҳлар ва ижодий соҳа вакиллари учун очиқ бўлган “Ипак йўлининг маданий мероси” ягона рақамли порталини яратишни таклиф қилди.
У шунингдек, касб-ҳунарга ўқитиш бўйича ҳамкорлик дастури, университет ректорлари форумлари ва фан академиялари ва илмий-тадқиқот марказлари раҳбарларининг учрашувлари орқали биргаликдаги илмий-таълим платформасини ташкил этишни таклиф қилди.
Хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик асосий устувор йўналишлардан бири бўлиб қолмоқда. Президент терроризм, экстремизм, радикализм, гиёҳванд моддалар савдоси, ноқонуний миграция ва кибержиноятларга қарши курашиш учун махсус хизматлар ва хавфсизлик кенгашлари ўртасида кўп томонлама ахборот алмашинуви механизмларини яратишни тарафдорлик қилди.
“Халқаро жамоатчиликнинг фақат қўшни эмас, балки умумий тарихий, маданий ва иқтисодий маконимизнинг ажралмас қисми бўлган Афғонистон муаммоларига эътиборининг камайиши жиддий хавотирлидир”, деди Президент Мирзиёев.
Хитой ва Марказий Осиё давлатларининг Афғонистон билан ўзаро муносабатларидаги бой тажрибасини таъкидлаб, у Афғонистонни қайта қуриш ва минтақавий жараёнларга интеграциялашга ёрдам беришни кўриб чиқиш учун жорий форматда юқори даражадаги гуруҳ тузишни ва Термизда афғон вакиллари билан учрашув ўтказишни таклиф қилди.
Марказий Осиё – Хитой доирасида очиқ мулоқот ва прагматик ва ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтиришга бўлган Ўзбекистоннинг содиқлиги яна бир бор таъкидланди. Саммит Остона декларацияси ва Абадий яхши қўшничилик, дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома, шунингдек, бир қанча ҳукуматлараро ва идоралараро ҳужжатлар имзоланиши ва камбағалликни қисқартириш, чўлланишга қарши курашиш, таълим ва бемалол савдога йўналтирилган ҳамкорлик марказларининг ишга туширилиши билан якунланди.