Cumhurbaşkanlığı basın servisi tarafından bildirildiği üzere, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, 17 Haziran’da Astana’da düzenlenen ikinci Orta Asya-Çin zirvesine katıldı.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Cömert Tokayev’in başkanlık ettiği zirveye, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Kırgız Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Serdar Berdimuhamedov da katıldı.
Gündem, Orta Asya ülkeleri ve Çin arasındaki öncelikli sektörlerdeki karşılıklı olarak faydalı işbirliğinin genişletilmesi ve ilgili uluslararası ve bölgesel konuların ele alınması üzerine odaklandı.
Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, Cumhurbaşkanı Şi Cinping’in Orta Asya devletleriyle dostluğu ve işbirliğini güçlendirmedeki, somut projeler ve programlar aracılığıyla bölgenin sürdürülebilir kalkınmasını desteklemedeki rolünü vurguladı.
2023 yılında Xi’an’da düzenlenen ilk zirveden bu yana Orta Asya-Çin işbirliğinde önemli ilerleme kaydedildi. Bu, bir sekreterliğin kurulmasını, etkili bakanlık ve uzman toplantı mekanizmalarını ve kapsamlı işbirliği için giderek artan bir yasal çerçeveyi içermektedir. Orta Asya ile Çin arasındaki ikili ticaretin bu yıl 100 milyar dolara ulaşması öngörülüyor.
“Bu formatta işbirliğinin gelişimi, bir yandan Orta Asya’nın kendisinde yaşanan, güven, iyi komşuluk ve ortaklık alanına dönüşen derin dönüşümlerle kolaylaştırılmaktadır. Öte yandan, Çin liderliğinin komşu ülkelerle dostane ilişkiler geliştirme ve küresel Kuşak ve Yol Girişimi’ni teşvik etme konusundaki sarsılmaz kararlılığıdır,” diye belirtti Özbekistan Cumhurbaşkanı.
Cumhurbaşkanı Mirziyoyev daha sonra, mevcut zirvenin kötüleşen uluslararası durumun arka planında gerçekleştiğini belirterek bölgesel işbirliği için vizyonunu özetledi.
Artan rekabet gerilimleri tırmandırmakta ve güvenliğe ve sürdürülebilir kalkınmaya yeni zorluklar yaratmaktadır.
“Uluslararası anlaşmazlıkları ve çatışmaları çözmek için güç kullanımını haksız ve kabul edilemez buluyoruz,” diye vurguladı Cumhurbaşkanı Mirziyoyev. “Tüm anlaşmazlıkların ve ihtilafların münhasıran diplomatik çabalarla – müzakere masasında, egemenliğe saygı ilkesi, uluslararası hukuk normları ve Birleşmiş Milletler Şartı temelinde – çözülmesi gerektiğine inanıyorum.”
Zirve sırasında Ebedi İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’nın kabul edilmesi, bölgesel istikrar için tarihsel önem taşıdığı vurgulandı. Belirli mekanizmaları ve projeleri içeren uzun vadeli bir ortaklık konsepti geliştirilmesini önerdi.
Cumhurbaşkanı, Çin ile ticaret, yatırım ve teknolojik ortaklıkların tüm Orta Asya ülkelerinin sosyo-ekonomik kalkınma stratejilerini gerçekleştirmek için güçlü bir motor görevi gördüğünü vurguladı. Bölgenin büyüyen potansiyelinin Çin’in sanayi liderliğiyle birleştirilmesinin, bilgi alışverişi ve teknoloji transferi için etkili mekanizmalarla geniş fırsatlar sunan ortak bir alan yaratabileceğini belirtti.
Yeni bir ekonomik ortaklık programının hızla kabul edilmesini ve yıl sonundan önce ilk toplantıyı ağırlamayı teklif ederek, başbakan yardımcıları düzeyinde bir Bölgesel Ticaret ve Yatırım Konseyi kurulmasını önerdi. Ticareti teşvik etmek için, “Dijital Kuşak ve Yol” çerçevesinde çok taraflı bir ticaret platformu olan “Elektronik İpek Yolu” savundu.
Ayrıca, düzenlemeleri ve standartları uyumlu hale getirmek ve ihracat ürünlerini Çin şartnamelerine göre sertifikalandırmak için Taşkent’te bir Bölgesel Sanayi Standardizasyonu ve Sertifikasyon Merkezi kurulmasını ve işletmeleri, araştırma kurumlarını ve mühendislik merkezlerini içeren teknoloji transferi yol haritasını önerdi.
Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, ekonomik potansiyeli ortaya çıkarmak için sanayi ve altyapı birbirine bağlılığının güçlendirilmesi gerektiğini vurguladı. Çin yatırımları ve teknolojik çözümleriyle birbirine bağlı sanayi kümeleri, teknoloji parkları ve lojistik merkezleri yaratan uzun vadeli bir strateji olan “Orta Asya – Çin Sanayi ve Altyapı Kuşağı” önerdi.
Ayrıca, yüksek gerilimli elektrik hattı inşası mega projesi de dahil olmak üzere Orta Asya ve Çin’in enerji sistemlerinin uyumlu hale getirilmesinin ve büyük bölgesel projeleri desteklemek için etkili finansal araçlara duyulan ihtiyacın önemini vurguladı.
“Mevcut uluslararası mekanizmalar önemli bir rol oynuyor ancak bölgenin yatırım ihtiyaçlarını tam olarak karşılamıyor. Uzmanlara göre, Orta Asya’da altyapı geliştirmedeki sermaye yatırım açığı yüz milyarlarca doları buluyor,” diye kaydetti Özbekistan lideri.
Altyapı girişimlerini teşvik etmek için bir Orta Asya-Çin Kalkınma Fonu kurulmasını önerdi.
Bir diğer öncelik ise Orta Asya ile Çin arasındaki ulaşım bağlantıların geliştirilmesidir. Çin-Kırgızistan-Özbekistan demiryolunun başlaması, yeni bir Avrasya ulaşım ve transit sisteminin önemli bir unsuru olarak gösterildi ve Trans-Afgan demiryolu projesi daha fazla fırsat açtı.
“Bu stratejik alanda geleceğe yönelik ortak bir vizyon geliştirmek için, ulaşım kurumlarımızın saha çalışmaları yapmak, lojistik altyapıyı modernize etme fırsatlarını incelemek ve alternatif koridorlar boyunca mal taşımacılığı için pilot projeler uygulamak üzere uzman grupları oluşturmaları gerektiğini düşünüyorum,” diye önerdi Cumhurbaşkanı Mirziyoyev.
Bu grupların bir sonraki zirveye kadar ulaşım koridorlarının ve modern transit altyapısının birleşik bir haritası için öneriler oluşturması bekleniyor.
İklim değişikliğiyle mücadeleye değinerek, 2030 yılına kadar “yeşil” bir kalkınma programının kabul edilmesini hızlandırmaları ve çölleşmeyle mücadele, bozulmuş arazilerin restore edilmesi ve kurak ve çöl bölgelerinde biyo-ekolojik direncin iyileştirilmesi için diyalog ve ortaklık amacıyla bir Çevre İttifakı kurulmasını istedi.
“Yapay zeka ve dijital teknolojiler alanındaki işbirliği fırsatlarına ayrıca değinmek istiyorum. Bu alanlar, bugün ulusal ekonomilerin rekabet gücünü belirleyen, uzun vadeli büyümenin itici güçleridir,” diye kaydetti Cumhurbaşkanı.
Ekonomik etkileşim için sağlam bir dijital altyapı oluşturmak için, karşılıklı olarak entegre büyük veri bankaları ve işlem merkezleri ağı oluşturulmasını ve büyük enerji ve ulaşım güzergahları boyunca bir Orta Asya-Çin dijital fiber optik hattı inşa edilmesini önerdi.
“Değerli varlığımız, kültürlerimizi zenginleştirme ve halklarımızı birbirine yaklaştırma konusundaki ortak arzumuzdur. Karşılıklı Seyahati Kolaylaştırma Girişimi ve Kültürel ve İnsani Etkinlikler Programı bu hedeflere yöneliktir,” dedi cumhurbaşkanı.
İşbirliğini daha da güçlendirmek için, araştırmacılar, öğrenciler, turistler ve yaratıcı endüstri için erişilebilir olan Orta Asya ve Çin’in tarihi ve kültürel kaynaklarını sergileyen, “İpek Yolu’nun Kültürel Mirası” adlı birleşik bir dijital portal önerdi.
Ayrıca, meslek eğitimi işbirliği programı, üniversite rektörü forumları ve bilim akademileri ve araştırma merkezleri başkanlarının toplantıları aracılığıyla ortak bir bilimsel ve eğitim platformu önerdi.
Güvenlik işbirliği, önemli bir öncelik olmaya devam etmektedir. Cumhurbaşkanı, terörizm, aşırılıkçılık, radikalizm, uyuşturucu kaçakçılığı, yasadışı göç ve siber suçla mücadele için özel hizmetler ve güvenlik konseyleri arasında çok taraflı bilgi alışverişi mekanizmaları savundu.
“Sadece komşu değil, aynı zamanda ortak tarihi, kültürel ve ekonomik alanımızın ayrılmaz bir parçası olan Afganistan’ın sorunlarına uluslararası toplumun ilgisi azalması ciddi bir endişe kaynağıdır,” dedi Cumhurbaşkanı Mirziyoyev.
Çin ve Orta Asya devletlerinin Afganistan ile etkileşimlerindeki zengin deneyimini dikkate alarak, Afganistan’ın yeniden inşasına ve bölgesel süreçlere entegrasyonuna yardımcı olmak için mevcut formatta üst düzey bir grup kurulmasını ve Termez’de Afgan temsilcileriyle bir toplantı yapılmasını önerdi.
Özbekistan’ın Orta Asya-Çin çerçevesi içinde açık diyaloğa ve pragmatik ve karşılıklı olarak faydalı işbirliğinin genişletilmesine bağlılığı yinelemiştir. Zirve, Astana Bildirisi ve Ebedi İyi Komşuluk, Dostluk ve İşbirliği Anlaşması’nın yanı sıra çeşitli hükümetler arası ve kurumlar arası belgelerin imzalanması ve yoksulluğun azaltılması, çölleşme, eğitim ve engelsiz ticaret üzerine odaklanan işbirliği merkezlerinin başlatılmasıyla sona ermiştir.