Sir David Attenborough Buyuk Britaniya shahzodasi Uilyamga ba’zi baliq ovlash usullarining jahon okeanlariga halokatli ta’sirini bildirdi.
Bu suhbat dushanba kuni boshlanuvchi muhim BMT Okeanlar konferentsiyasidan oldin bo’lib o’tdi, unda jahon rahbarlari dengiz ekotizimlariga, shu jumladan plastik ifloslanish, iqlim o’zgarishi va ortiqcha baliq ovlash kabi kuchayib borayotgan tahdidlarni hal qilish uchun yig’iladilar.
Asosiy maqsad 60 mamlakat tomonidan Yuqori dengizlar to’g’risidagi shartnomani ratifikatsiya qilish bo’lib, bu okeanning 30 foizini maxsus himoyalangan hududlar orqali himoya qilishga imkon beradi – bu maqsad ikki yil oldin belgilangan.
Attenborough chuqur okean tubiga yetkazilgan zararni qattiq qoralab, uni qabul qilib bo’lmaydigan quruqlikdagi amallar bilan taqqosladi.
Bu tashvishlar shanba kuni chiqarilgan intervyuda, o’tgan oyda uning yangi «Okean» hujjatli filmining premyerasida o’tkazilgan intervyuda ta’kidlangan. Hujjatli film tubni tortish kabi usullarni dengiz hayotga va okeanning uglerodni yutish qobiliyatiga salbiy ta’sirini ta’kidlaydi.
Nitsada bo’lib o’tadigan BMT Okeanlar konferentsiyasi (UNOC) muhim dengiz muammolari bo’yicha harakatlarni tezlashtirish uchun hukumatlar, xayriya tashkilotlari va olimlarni birlashtiradi.
Sir David konferentsiya ishtirokchilari okeanning jahon aholisi uchun juda muhimligini tan olishlariga umid bildirdi.
Okeanning ahamiyati shubhasizdir; u eng katta ekotizimni tashkil qiladi, global iqtisodiyotga taxminan 2,5 trillion dollar hissa qo’shadi va nafas olayotgan kislorodning 80 foizigachani ta’minlaydi.
BMTning asosiy maqsadi, shu jumladan Buyuk Britaniyaning majburiyatini ham o’z ichiga olgan, Yuqori dengizlar to’g’risidagi shartnomani amalga oshirish uchun yetarli darajada qo’llab-quvvatlashni ta’minlashdir.
Uch yil oldin mamlakatlar 2030 yilgacha jahon okeanlarining 30 foizini milliy va xalqaro suvlarni o’z ichiga olgan holda himoya qilishga va’da berishgan.
2023 yildagi Yuqori dengizlar to’g’risidagi shartnoma xalqaro suvlarni boshqarishni hal qilib, bu suvlarning uchdan bir qismini dengizni muhofaza qilish hududlari (DMH) deb belgilash bo’yicha hamkorlik harakatlari uchun ramkani yaratdi.
Ammo, shartnomani faqat 32 mamlakat ratifikatsiya qildi; uni qabul qilish uchun 60 ta mamlakat kerak.
Olimlar va nodavlat tashkilotlari orasida DMHning samaradorligi bo’yicha, tubni tortish kabi amallar ular ichida ruxsat etilgan bo’lsa-da, tashvish mavjud.
Britaniya Kolumbiyasi universitetining dengizni muhofaza qilish professori doktor Amanda Vinsent BBCning «Ilm ichida» dasturida bergan intervyusida tubni tortishning zararli ta’sirini ta’kidladi.
Oceana va Atrof-muhitni tekshirish qo’mitasi (EAC) ma’lumotlariga ko’ra, tubni tortish hozirgi kunda Buyuk Britaniyaning DMHlarining 90 foizida ruxsat etiladi, bu esa taqiqlashga chaqiriqlarni keltirib chiqardi.
Aksincha, ba’zi baliq ovlash jamoalari mas’uliyatli o’tkazilganda, tubni tortish samarali oziq-ovqat manbai ekanligini ta’kidlaydilar.
Ilmiy dalillar shuni ko’rsatadiki, maqsadli cheklovlar baliq zahirasini tiklash va uzoq muddatli sanoat foydasini oshirishga yordam beradi.
Konferentsiya BMTning, ayniqsa iqlim o’zgarishi tufayli okeanga tuzatib bo’lmaydigan zarar yetkazilishi haqidagi tashvishlari tufayli chaqirilgan. Exeter universiteti professori Callum Roberts okeanning iqlim o’zgarishining ta’sirini yumshatish, ortiqcha issiqlik va issiqxona gazlarini yutishdagi muhim rolini ta’kidladi.
U okeanning bu ortiqcha issiqlikni yuta olmasligining jiddiy oqibatlarini, bu esa global haroratning keskin ko’tarilishiga olib kelishini ta’kidladi.
Bu ortiqcha issiqlik dengiz hayotini sezilarli darajada ta’sir qiladi, bu Villefranche okeanografiya laboratoriyasi va Bitta okean ilmiy kongressi (BOIK)ning hamraisi doktor Jean-Pierre Gattuso tomonidan hujjatlashtirilgan keng tarqalgan marjon oqarishi va o’limi bilan tasdiqlangan.
2000 nafar olimdan iborat BOIK okean salomatligi bo’yicha ma’lumotlarni baholab, hukumatlarga, shu jumladan chuqur dengizdagi faoliyatni to’xtatish bo’yicha tavsiyalar berdi.
Juda bahsli masala chuqur dengiz kon qazishdir. Xalqaro muhokamalar davom etayotgan bo’lsa-da, prezident Tramp xalqaro suvlarni qazib olishga ruxsat berdi, bu Xitoy va Fransiya tomonidan xalqaro huquq buzilishi sifatida tanqid qilindi.
Olimlar chuqur dengiz ekotizimlari haqida cheklangan tushuncha tufayli tijorat faoliyatiga qarshi ogohlantirishmoqda.
Xalqaro Ilm-fan Kengashi Okean bo’yicha ekspertlar guruhi raisi professor Piter Haugan cheklangan ilmiy bilimlarni hisobga olgan holda ehtiyotkorlik choralari ko’rish zarurligini ta’kidladi.
Bizning «Kelajak Yer» axborot byulletenimizga obuna bo’ling va iqlim va atrof-muhit yangiliklari bilan tanishing. Buyuk Britaniyadan tashqarida yashaysizmi? Xalqaro axborot byulletenimizga shu yerda obuna bo’ling.