Reaction Engines компаниясининг собиқ бош технология директори Ричард Варвилл юқори технологияли лойиҳанинг муваффақиятсизлигининг эмоционал таъсири ҳақида: «Аввалига кучли бошланди, кейин қулади», деб эслади.
Варвилл Буюк Британиядаги Reaction Engines компаниясида инқилобий авиация двигателини яратишга бўлган узоқ йиллик фаолиятини эслади.
Reaction Engines компаниясининг келиб чиқиши 1980-йиллардаги Hotol лойиҳасига бориб тақалади, бу Британиянинг атмосфера парвози ваъдаси билан жамоатчиликни ўзига жалб қилган инновацион космик самолёт концепцияси эди.
Hotolнинг инновацияси унинг иссиқлик алмашгичи технологиясида бўлиб, у гипертовушли тезликда двигателга кирувчи жуда иссиқ (1000°C) ҳавони совитиш учун мўлжалланган эди.
Варвиллнинг таъкидлашича, бу совитиш бўлмаганда, алюминий эриб кетарди; бу «солиштириб бўлмас даражада иссиқ» эди.
2024 йил октябрига келиб, Reaction Engines Буюк Британия ва АҚШда иссиқлик алмашгичини муваффақиятли синовдан ўтказди.
Буюк Британия Мудофаа вазирлигининг молиявий кўмаги Rolls-Royce билан бошқарилувчи самолёт учун гипертовушли тадқиқотларда ҳамкорлик қилиш имконини берди, аммо бу компаниянинг тўлов қобилиятини сақлаб қолиш учун етарли эмас эди.
Rolls-Royce Reaction Engines компаниясининг ёпилишига батафсил изоҳ бермади, лекин Варвилл бу ҳақда шундай дейди: «Rolls-Royce бошқа устувор йўналишларни кўрсатди ва Буюк Британия ҳарбийларининг молиявий кўмаги жуда чегараланган эди».
Авиация узоқ маҳсулот ҳаёт цикли билан ажралиб туради — самолётни ишлаб чиқариш 20 йилгача чўзилиши мумкин, бу «ўлим водийсидан ўтиш» деб аталадиган мураккаб давр.
Варвилл 2024 йилнинг охирида қўшимча молиявий маблағга бўлган эҳтиёжни англади, лекин катта инвестицияларни жалб қилиш қийин бўлди.
«Биз охиригача курашдик», дейди у, «лекин авиациядаги ўлим водийсидан ўтиш жуда қийин».
Варвилл бошқарув остидаги сўнгги кунларни ҳазинали манзарада тасвирлайди.
«Бу даҳшатли эди. Биз йиғилдик ва бошқарувчи директор кенгаш барча имкониятларни тугатганини тушунтирди. Кейин пропусклар ва шахсий буюмларни топширишнинг мураккаб жараёни бошланди — бу чиндан ҳам ёмон кун эди».
Айрим ходимлар учун таъсир чуқур бўлди. «Кўз ёшлар тўкилди. Кўпчилик охиригача умид қилган бўлса-да, ҳайратда ва ноумидликда қолди».
Варвилл алам ҳиссини ҳис қилди, «чунки биз двигателни яхшилаётган эдик, муваффақиятга яқинлашиб қолганимизда муваффақиятсизликка учрадик. Балки бу фақат Британияга хос хусусиятдир».
Ишдан бўшатилгандан кейинги фаолият ҳақида у шундай деди: «Биз уйимда катта зиёфат ўтказдик. Киритилган улкан меҳнатни эътиборсиз қолдиришга қараганда камроқ ҳазинали вариант».
Собиқ ҳамкасби, космик дастур ва гипертовушли парвозлар бўйича ишларни бошқарувчи Кэтрин Эванс вазиятга шундай муносабат билдирди.
Аниқ онни аниқлаш қийин бўлди. «Мен умидвор бўлиб қолдим. Ноаниқликка қарамасдан, истиқболли имкониятларнинг йўналиши бор эди».
У ишдан бўшатилган кунни эслайди, 200 нафар ҳамкасби билан бирга аудиторияда бўлган.
«Бу 31 октябрь, пайшанба куни эди. Мен ёмон хабарни кутгандим, аммо зудлик билан ишдан бўшатиш мулоҳаза қилишга вақт қолдирмади. Шунча курашгандан кейин адреналиннинг пасайиши сезиларли бўлди».
Сўнгги соатлар ҳужжатлаштирилган; ҳамкасби Polaroid фотоаппаратини олиб келиб, компаниянинг ҳар бир одам учун маъносини ифодаловчи хабарлар билан бирга суратга туширган.
Эванснинг хабари: «Мен ажойиб одамлар билан меҳрибон ва қўллаб-қувватловчи муҳитда ишлашни жуда соғинаман».
Шундан кейин у «тугамаган вазифа ва технологиянинг салоҳияти» ҳақида ўйлади.
Шунга қарамасдан, фахр сақланиб қолган. «Бу Британия муҳандислигининг энг яхши намунаси эди ва одамлар бошларини баланд кўтаришлари жуда муҳим».
АҚШ филиалининг президенти ва раҳбари Адам Диссел йирик авиация компанияларидан қўшимча молиявий маблағни жалб қила олмаганликдан афсусда.
«Технология ишлайдиган ва етилган эди. Аммо, айрим стратегик инвесторларда иштиёқ етишмовчилиги бошқаларни ҳам хотиржамликдан маҳрум қилди».
Boeing, BAE Systems ва Rolls-Royce каби асосий инвесторлар ишончни мустаҳкамлаш учун кўпроқ иш қилишлари мумкин эди, бу катта қийинчиликларни олдини олар эди.
«Жамоам бунга жон-жаҳди билан ҳаракат қилди ва биз албатта йиғладик», деб тан олади Диссел.
Кўз ёшлар тўкилдими? «Албатта. Сўнгги йиғилишимизда биз қўлларимизни ушладик. Мен шундай дедим: «Биз ҳали ҳам буюкликка эришдик; келинг, таъзим қилайлик».
Юқори технологияли корхоналар учун қандай сабоқлар чиқди? «Оптимизм муҳим», деб хулоса қилади Диссел.
Ёпилиш жараёни пароллар ва ноутбукларга эга бўлишни, келажакда тиклаш учун серверларни захиралашни ўз ичига олган.
Компания 35 йил фаолият юритди. «Биз уни йўқ бўлиб кетишини хоҳламадик. Админстратор интеллектуал мулкка харидор топишга ҳаракат қилади», деб қўшимча қилади Диссел.
Собиқ ходимлар янада юксалишга умид қилишмоқда, аммо ўлим водийси жиддий муаммо бўлиб қолмоқда.
«Reaction Engines чегараларни кенгайтирди. Биз энг тез двигателлар ва энг юқори ҳароратларни таъқиб қилдик. Биз энг мураккаб вазифаларни бажардик», дейди Диссел.
Шунга қарамасдан, Варвиллнинг хулосаси технологик ютуқларни сояда қолдиради: «Биз молиявий маблағ етишмовчилиги туфайли муваффақиятсизликка учраганмиз».
АҚШнинг яшил энергия лойиҳалари учун миллиардлаб доллар миқдоридаги федерал молиявий маблағлар тақдири ҳал бўлмаган ҳолатда қолмоқда.
Ҳиндистоннинг янги ташкил этилган компаниялари фойдали ва арзон маҳсулотларни яратиш учун маҳаллий материаллар ва инновацион ғоялардан фойдаланмоқда.
Ҳарбий соҳада зарур бўлган огоҳлик киберхавфсизлик соҳасида актив бўлиши мумкин.
Ифлослантирувчи совутгичлардан фойдаланмайдиган совитиш тизимлари ишга туширилмоқда.
Янги енгил камералар туфайли битта узун кадрда суратга олинган бутун телевизион кўрсатувларни яратиш мумкин бўлди.