Özbekistan Merkez Bankası, ortaya çıkan diğer finansal risklerin yanı sıra, nüfus için olası kredi geri ödeme zorlukları konusunda endişelerini dile getirdi. Bu durum, Merkez Bankası tarafından yayınlanan 2024 Finansal İstikrar Raporunda detaylı bir şekilde açıklanmıştır.
Borç Yükü
2024 yılında, toplam hane halkı borç-gelir oranı ortalama %34 olmuştur. Borç alanların önemli bir kısmı (%40) -yüksek bir rakam- aylık gelirlerinin yarısını kredi geri ödemelerine ayırmaktadır. Enflasyon, ücret düşüşleri veya işsizlik gibi ekonomik şoklar, bankaların mali sağlığını ciddi şekilde etkileyebilir. Tahminler, dört büyük bankanın 2027 yılına kadar sermaye yeterlilik kriziyle karşı karşıya kalabileceğini göstermektedir.
Likidite ve Mevduatlar
Mevcut banka likidite seviyeleri hemen endişe yaratmamaktadır. Ticari bankaların 2025 yılına kadar yeterli fon ve likit varlıkları koruyacağı tahmin edilmektedir. Rezerv fonlar, bazı kurumlarda harcamaların artmasına rağmen olası açıkları karşılayabilir. Bununla birlikte, büyük müşterilere bağımlılık bir risk oluşturmaktadır; önemli çekimler bazı bankaları istikrarsızlaştırabilir.
Konut ve Otomobil Piyasaları
2024 yılında, Özbekistan’ın konut piyasasında emlak fiyatları gerçek değerlerinin %17 üzerinde olmuştur ve bir risk oluşturmaktadır. İşlem hacimlerinde azalma ve daha sıkı ipotek kredilendirme koşulları gözlemlenmiştir. İpotek kredisi bakiyeleri biraz azalmış olsa da, önemli ölçüde yüksek kalmaktadır. Otomobil kredisi piyasası geçen yıl iyileşme göstermiş, daha ihtiyatlı kredi uygulamaları bu sektördeki borç yükünü azaltmıştır. Otomobil fiyatları da istikrar kazanmıştır.
Mikro Kredi Takipleri – Önemli Bir Risk
Yüksek orandaki batık mikro krediler ve kayıpları karşılamak için yetersiz rezervler, mikrofinans sektöründe önemli bir risk oluşturmaktadır. Borç alan sayısındaki artış ve toplam mikro kredi hacmi gelecekteki riskleri artırmaktadır.
Uluslararası Çatışmaların Etkisi
Küresel ekonomik istikrarsızlık ve belirsizlik, savaşlar, yaptırımlar ve ticaret anlaşmazlıkları da dahil olmak üzere jeopolitik gerilimlerle 2024 yılında da devam etmiştir. Bu durum uluslararası ticaret, yatırım ve ekonomik karar vermeyi olumsuz etkilemiştir. Uluslararası ticaret politikasına olan düşük güven önemli bir endişe kaynağı olmaya devam etmektedir; ekonomik çatışmalar, çatışmaların kendilerinden daha büyük bir tehdit oluşturmaktadır.
Enflasyon Azalıyor, Ancak Endişeler Devam Ediyor
Küresel enflasyon, 2024 yılının sonunda %4,9’a düşmüş olup, 2023’e göre %1,1 azalmıştır. IMF, 2025’te %4,3 ve 2026’da %3,6’ya daha fazla düşüş öngörüyor. Bununla birlikte, endişeler devam etmektedir. 2025 yılının başlarındaki yenilenen jeopolitik gerilim ve ekonomik parçalanma, ticareti olumsuz etkileyerek enflasyonist baskılara yol açabilir. Daha yüksek enflasyon, kredi erişimini engelleyerek yüksek faiz oranlarının korunmasını gerektirebilir.
Özbek Sumu, 2024 yılında ABD dolarına karşı %4,7 değer kaybetmiştir; bu, 2023’te görülen yaklaşık %10’luk değer kaybından daha düşüktür.
Özbekistan Ekonomisine Riskler
2024 Merkez Bankası anketi, ulusun finansal sistemine yönelik temel tehditleri belirlemiştir. Katılımcıların %53’ü dış jeopolitik riskleri (savaşlar, siyasi istikrarsızlık) birincil endişe olarak gösterirken; %37’si hızlanan enflasyondan korkmaktadır.
Diğer önemli riskler arasında banka likidite sorunları, borçlu temerrütleri, ekonomik durgunluk ve iklim değişikliğinin etkileri yer almaktadır.
Buna rağmen, katılımcıların %56’sı önümüzdeki yıl içinde sistemik risklerin olasılığını düşük olarak değerlendirirken, %61’i 1-3 yıllık bir zaman diliminde bu risklerin mümkün olduğunu düşünmektedir. Özbekistan’ın finansal sistemine olan güven, önümüzdeki üç yıl içinde katılımcıların %67’sinde artarken, %31’i kısmi güven ifade etmiştir. Genel olarak, çoğu kısa vadeli büyük ekonomik şoklar beklemese de, orta vadeli olasılıkları kabul etmektedir.