Prezident Trumpning Harvard universitetiga nisbatan soʻnggi bir haftadagi harakatlari keskinlikning sezilarli darajada kuchayganligini koʻrsatadi. Dushanba kuni u 3 milliard dollarlik ilmiy tadqiqot mablagʻlarini kasb-hunar kollejlariga yoʻnaltirish bilan tahdid qildi. Seshanba kuni Oq Uy federal idoralarga taxminan 100 million dollarlik Harvard shartnomalarini koʻrib chiqish va imkon qadar muqobil yetkazib beruvchilarni qidirish boʻyicha koʻrsatma yubordi. Chorshanba kuni bu masalada yana bir nechta bayonotlar yangradi.
«Harvard oʻzini tutishi kerak», dedi u Oval kabinetida jurnalistlarga. «Harvard mamlakatimizga katta hurmatsizlik bilan munosabatda boʻlmoqda va ular shunchaki tobora chuqurroq va chuqurroq kirib bormoqdalar.»
Bu harakatlar, avvalgi ma’muriy sa’y-harakatlar bilan birga – jumladan, 3 milliard dollardan ortiq ilmiy grantlarni muzlatish va xorijiy talabalarni qabul qilishni toʻxtatish – Amerika Qoʻshma Shtatlarining eng nufuzli va boy oliy oʻquv yurtlaridan birining bevosita qarshiligidir.
Agar sud ishlari orqali ushbu koʻrsatmalarning ba’zilari bekor qilinsa ham – ba’zilari allaqachon vaqtincha toʻxtatilgan – Amerika oliy ta’limi uchun ta’siri shubhasizdir.
Amerika Universitet Professorlari Assotsiatsiyasi prezidenti Greg Volfsonning ta’kidlashicha, «Ular har kuni bir nechta harakatlarni amalga oshiradilar, ba’zilari sezmasdan qoladi. Bundan ham muhimi, ular madaniy landshaftni oʻzgartirib, odamlarning qarashlariga ta’sir koʻrsatmoqdalar.»
Harvardning yaqinda boʻlib oʻtgan bitiruv marosimidagi talabalarning tashvishi sezilib turardi, deb xabar berishadi tadbir ishtirokchilari.
Viza bilan bogʻliq muammolar tufayli noma’lum qolishni soʻragan britaniyalik bitiruvchi: «Odamlar Trumpning urinishlarini bilishgan, ammo ular amalga oshganda hayratda qolishgan. Bu yadro variantiga oʻxshaydi», dedi.
«Agar bu Harvard bilan sodir boʻlsa, har qanday universitet bilan sodir boʻlishi mumkin», deb qoʻshimcha qildi u.
Biroq, oqibatlar bitta Ivy Ligasi muassasasi bilan chegaralanmaydi. Ba’zi tahlilchilar Trumpning harakatlari konservatorlarning Demokratik partiya tarafdorlarining an’anaviy ustunlarini zaiflashtirish boʻyicha soʻnggi va eng jasur urinishi ekanligini ta’kidlamoqdalar.
Agar shunday boʻlsa, universitet kampuslari Amerikaning madaniy va siyosiy kelajagini shakllantiruvchi muhim jang maydoniga aylandi.
Ma’muriyat turli xil asoslarni, jumladan, Harvard fakultetining konservatorlarning kam vakilligini, xorijiy talabalarning koʻp sonini va Xitoy bilan moliyaviy aloqalarni ta’kidladi.
Biroq, Oq Uy Isroilga qarshi norozilik namoyishlaridan keyin kampusdagi yahudiyga qarshilikni yetarlicha bartaraf etmaganligi universitetning da’vosini eng yaqin sabab sifatida keltirmoqda.
2023-yil dekabr oyida Harvardning oʻsha paytdagi rektori Klodina Gey jumladan uchta taniqli universitet rektorlari «yahudiylarni qirib tashlash» chaqiruvlarining talabalar axloq qoidalari buzilganmi yoki yoʻqligi haqidagi javoblari uchun qattiq tanqidga uchradilar. Doktor Gey keyinchalik: «Soʻzlar tashvish va azobni kuchaytirsa, afsusdan boshqa narsani his qila olmaysiz», deb uzr soʻradi.
2023-yilgi saylov kampaniyasi davomida Trump «yahudiyga qarshi targʻibot»ni targʻib qiladigan deb hisoblangan kollejlarning federal moliyalashini va akkreditatsiyasini qisqartirishga va’da berdi va bu va’dasini lavozimiga qaytganidan keyin bajarishni boshladi.
Kolumbiya universiteti shu jumladan bir nechta universitetlar yirik norozilik namoyishlaridan keyin kampus xavfsizligining sezilarli oʻzgarishlari va tegishli akademik kafedralarni qat’iy nazorat qilishga rozi boʻldilar.
Aprel oyida Harvard yahudiy va musulmon talabalari duch kelgan kamsitishni tan olgan yahudiyga qarshilik va musulmonlarga qarshilik haqidagi topshiriq guruhi hisobotini (saylov oldidan topshirilgan) e’lon qildi.
Biroq, ma’muriy talablar yahudiyga qarshilikni bartaraf etishdan ancha uzoqdir. «Yahudiyga qarshilikka qarshi kurashish boʻyicha qoʻshma topshiriq guruhi» xati xilma-xil dasturlarni tugatish, qabul qilish va ishga qabul qilish amaliyotini isloh qilish, «Amerika qadriyatlariga» dushman deb hisoblangan qarashlarga ega xorijiy talabalarni tekshirish va talabalar va oʻqituvchilar orasida «qarama-qarshi fikrlar xilma-xilligini» mustahkamlash kabi keng koʻlamli oʻzgarishlarni batafsil bayon qildi.
Trumpning tajovuzkor yondashuvi oliy ta’lim sohasidagi koʻpchilikni hayratda qoldirdi.
Janob Volfsonning ta’kidlashicha, «Bu oliy ta’lim haqida emas. Oliy ta’lim ular jamiyatni oʻzgartirishda muhim deb hisoblaydigan vositadir.»
Uzoq muddatli oʻzgarishlar universitetlarning itoat qilishi yoki qarshilik koʻrsatishiga bogʻliq, Harvard shunday harakat qilmoqda.
Harvard eng koʻzga koʻringan nishon boʻlsa-da, yolgʻiz emas. Prinston va Pensilvaniya universitetlari ilmiy grantlarning toʻxtatilganligi haqida xabar berishdi va Ta’lim departamenti oʻn universitetda yahudiyga qarshilik boʻyicha tergovlarni boshladi, yana oʻnlab universitetlar potentsial tekshiruvda.
Ba’zilar buni elita oliy ta’limiga qarshi keng koʻlamli hujum sifatida qarashadi, universitetlarni konservativroq tasvirga aylantirish uchun; boshqalar rozi emas.
«Universitetlar bilim haqida emas, balki chap qanot dunyoqarashini majburan targʻib qilish haqida», dedi Turning Point USA’ning Charli Kirk Fox News’da. «Biz buni silkitish uchun shu yerdamiz.»
Konservatorlar uzoq vaqtdan beri kampuslarni liberal indoktrinatsiyaning qal’alari deb bilishgan va tarix davomida turli xil harakatlarni keltirishgan.
Soʻrov natijalari sezilarli darajada partiyaviy tafovutni koʻrsatmoqda. Civiqs soʻrovi shuni koʻrsatadiki, kollej bitirmaganlar Trumpning faoliyati boʻyicha deyarli boʻlinishgan, kollej bitirganlar esa aksariyat qismi qoralamoqdalar.
«Bu qaytarilish universitetlar Demokratik Amerika bilan aniqlanganligi bilan bogʻliq», deydi Amerika Korxona Institutidan Rik Xess.
Xess oliy ta’limning davlat moliyasiga tobora koʻproq bogʻliq ekanligini ta’kidlab, Trump ma’muriyati avvalgi demokratik ma’muriyatlar tomonidan qoʻllanilgan nazorat mexanizmlarini kuchaytirayotganini ta’kidladi.
«Trumpning an’anaviy uslubida», deb qoʻshimcha qiladi u, «bu tutqichlar oʻn birgacha aylantirildi», avvalgi ma’muriyatlarga qaraganda kamroq protseduraviy himoya choralari bilan.
«Bu ham evolyutsiya, ham inqilob», deb xulosa qiladi Xess va universitetlarning ochiqchasiga siyosiy boʻlib qolishiga hissa qoʻshganini ta’kidlaydi.
«Milliardlab soliq toʻlovchilar mablagʻlari uchun narx – fuqarolik huquqlari toʻgʻrisidagi qonun kabi majburiyatlarni bajarish va butun mamlakatga xizmat qilishdir», deb ta’kidlaydi Xess.
Federal moliyalashtirishni ushlab qolish yangi muammo hisoblanadi, ammo ba’zilar buni konservatorlarning liberal kuchlarni zaiflashtirish boʻyicha soʻnggi urinishi deb bilishadi.
Qonun chiqarish va sud qarorlari orqali kasaba uyushmalari ta’siri kamaydi va Demokratik partiya resurslarini cheklab qoʻydi. Sud islohoti sud advokatlari hissasini cheklab qoʻydi va davlat xodimlarini qisqartirish Demokratik partiyaning yana bir bazasini buzdi.
Biroq, Volfson Trumpning harakatlari tasdiqlangan taqdirda kengroq yoʻqotishlardan qoʻrqadi.
«Koʻp millatli, koʻp madaniyatli, koʻp millatli universitetlar xilma-xil jamoalar va intellektual fikrlarni yaratishda foyda keltiradi», deb ta’kidlaydi u.
Harvard sudlar orqali qarshilik koʻrsatmoqda va xorijiy talabalar vizasini taqiqlashni muvaffaqiyatli toʻxtatdi. Federal grantlarni bekor qilishga qarshi sud ishi koʻrib chiqilmoqda.
«Savdo-sotiq aniq: davlatning mayda-chuydalarga aralashuviga yoʻl qoʻyish yoki yutuqlar va innovatsiyalarni xavf ostiga qoʻyish», deyilgan Harvardning shikoyatida.
Prezident Garber Harvardning ta’lim va haqiqatga sodiqligini himoya qilib, uning mamlakatga koʻp yillar xizmat qilganligini ta’kidladi.
Trump javoban: «Harvard jang qilishni xohlaydi va ularning eshagini tepib yuborishmoqda», dedi.
Trumpning tarafdorlari uning harakatlarini qoʻllab-quvvatlasalar-da, soʻrovlar shuni koʻrsatadiki, amerikaliklarning aksariyati universitetlarni qoʻllab-quvvatlaydi va moliyalashtirishni qisqartirishga qarshi.
Volfson akademik mustaqillikka zarar yetkazilishidan, hatto sud aralashuvi boʻlsa ham, ogohlantiradi.
«Buzilish haqiqiy», deb ta’kidlaydi Volfson. «Hatto sudlar aralashsa ham, Trumpning beparvo harakatlari tufayli oliy ta’limga katta zarar yetkaziladi.»
Xess kamroq xavotirda, Trumpning yondashuvi metodik qayta qurishga qaraganda kamroq samarali boʻlishi mumkin, deb hisoblaydi.
«Bu jasur tajriba», deb xulosa qiladi Xess. «U muvaffaqiyatga erishishmi yoki yoʻqmi, hali koʻrish kerak.»
Natijadan qat’i nazar, Amerika universitetlari endi siyosiy mojarolardan himoyalanmaydi. Fil suyagi minorasining devorlari buzildi.
Asosiy rasm manbai: Getty Images
BBC InDepth veb-sayt va ilovasida eng yaxshi tahlilni, taxminlarga qarshi chiqadigan yangi nuqtai nazarlarni va bugungi kunning eng muhim masalalari boʻyicha chuqur reportajlarni oʻz ichiga oladi. Shuningdek, biz BBC Sounds va iPlayer’dan olingan fikrga undovchi kontentlarni ham namoyish etamiz. Quyidagi tugmani bosish orqali InDepth boʻlimiga oid fikr-mulohazalaringizni bizga yuborishingiz mumkin.