Мансух Пражапатининг Ғарбий Ҳиндистондаги Морби шаҳридаги болалиги тонг отмай олти мил йўл босиб, оиласининг кулолчилик бизнеси учун лой йиғиш билан бошланган. «Отам кулол эди», – деб эслайди у, отасининг ишининг ритмик товушлари ва ҳар куни соат тўртда онаси билан лой йиғиш учун босган йўлларини таърифлайди.
1970-йилларда лойдан ясалган идишлар кўп тарқалган эди, лекин кам даромад ва касб билан боғлиқ ижтимоий камситишлар сезиларли эди. «Ҳеч ким қизини кулолнинг оиласига турмушга бергиси келмасди», – деб тушунтиради мистер Пражапати, «чексиз меҳнатдан қўрқиб».
Бурилиш нуқтаси 2001 йилда, Гужаратдаги вайронкор зилзила билан юз берди. Фалокат унинг уйини вайрон қилди ва синган идишларни қолдирди, бу эса бир ғояни илҳомлантирди. «Бир мухбир ёздики, ‘камбағалларнинг музлатгичи бузилган'», – дейди мистер Пражапати. «Лой идишлар сувни салқин сақлайди; мен электр энергиясига муҳтож бўлмаган лой музлатгич ясашга қарор қилдим».
Расмий таълимсиз у тажриба ўтказди, 22 000 доллар (£17 000) қарзга ботди ва уйи ва устахонасини сотди. Тўрт йилдан сўнг у маҳсулотларни беш кунгача янгилигини сақловчи буғланиш совутишдан фойдаланадиган MittiCool лой шкафини яратди. 95 долларга сотиладиган бу маҳсулот Ҳиндистондаги 300 та дўконда сотилади ва халқаро бозорларга экспорт қилинади.
«Музлатгичлар кўплаб камбағал оилалар учун орзудир», – дейди мистер Пражапати. «Бундай орзулар яқин бўлиши керак». Унинг инновацияси Ҳиндистондаги ривожланаётган ўзини ўзи бошқариш тадбиркорлигини, Honeybee Network профессори Анил Гуптанинг «тежамкор инновациялар» деб аташини намоён этади. Профессор Гупта буни фикрлаш услуби деб таърифлайди: арзон, қулай ечимлар, кўпинча расмий таълимсизлар томонидан ишлаб чиқарилади.
Мистер Пражапати ҳозирда 150 кишини ишга олган, ошхона анжомлари ва лойдан ясалган сув фильтрларига ҳам кириб борган. Манипурдаги Бижайшанти Тонграм шунга ўхшаш маҳаллий ресурслардан фойдаланиб, ташландиқ лотус пояларини ипакга ўхшаш толаларга айлантириб, 30 аёлдан иборат гуруҳ томонидан шарф ва кийимларга тўқийди. У уларга ойига 80 доллар маош беради, кенгайиш ва хорижий бозорларни излаб, молиялаштириш муаммоларига дуч келади.
Профессор Гупта молиялаштиришга кириш масаласини алоҳида таъкидлаб, ҳукуматнинг дастурлари кўпинча қўл етиб бўлмайдиганлиги ва венчур капиталистлари юқори транзакция харажатлари туфайли бундай лойиҳаларга камдан-кам инвестиция киритишларини таъкидлайди. Муаммоларга қарамай, инноваторлар давом этади. Карнатакадаги Гириш Бадрагонд тупроқ датчиклари ва об-ҳаво маълумотларидан фойдаланиб, кўр ва кўриш имконияти чекланган деҳқонларга аудио ва вибрация орқали йўл-йўриқ кўрсатиш учун ақлли деҳқончилик таёқчасини ишлаб чиқармоқда.
У ўз прототипини тижоратлаштиришни умид қилади, бу зарурат ва кучли бўлиш истагидан келиб чиққан ечимларнинг доимий пайдо бўлишини намойиш этади. Қуйидагилар алоқасиз янгиликлар: Трампнинг муҳожирлик сиёсатидан кейинги депортациялар; Осиё-Тинч океани минтақасида Хитойнинг кучаяётган таъсири; Мегалаядаги ғорда яшовчи балиқлар; Эронда ўғирланган деб иддао қилинган Пенжаб эркакларининг оилалари; ва халқаро саҳнада маратхи киносининг юксалиши.